همه مصائب انزلی | تالاب انزلی کی خشک می‌شود؟

همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: تالاب انزلی مصائب بسیاری دارد که به نظر می‌رسد با گذر زمان شدت بیشتری می‌گیرد. زمانی کارشناسان پیش‌بینی می‌کردند که ۳۵ سال تا خشک شدن آن فاصله وجود دارد ولی با تشدید شرایط، به نظر می‌رسد این فرصت کمتر از همیشه است.

• موقعیت جغرافیایی: گیلان
• ۲۵ هزار هکتار: وسعت تالاب انزلی
• ۱۵ هزار هکتار: پهنه مصوب رامسر سایت
• ۳۷۴ هزار هکتار: حوضه آبریز تالاب انزلی
• ۸۰هزار دلار: ارزش اقتصادی هر هکتار تالاب انزلی
• ۲.۲ میلیارد متر مکعب: ورودی سالانه آب تالاب انزلی

میانگین عمق تالا

۵۰ سال پیش ۱۰ متر

۳۰ سال پیش ۵ متر

الان ۵ سانتی‌متر

آبراهه‌های منتهی به تالاب انزلی

۴۷ درصد: پسیخان، پیربازار رود و خمام‌رود

۴۹ درصد: سیاه درویشان، ماسوله رودخان، پلنگ ور، خال‌کایی، مرغک و بهمبر

۴درصد : آبراهه‌های غربی

سال‌های تلخ و شیرین

• ۱۳۵۴: ثبت تالاب انزلی در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر
• ۱۳۷۲ : قرار گرفتن تالاب در فهرست تالاب‌های در معرض خطر (لیست مونترو) به دلیل تخریب شدید
• ۱۳۹۰ : امضای پیمان خواهرخواندگی با تالاب کوشیرو ژاپن

محتویات مرگباری که راهی انزلی می‌شود

• – عناصر و یون‌های اصلی مانند کلسیم، منیزیم، آهن، منگنز، سدیم، آمونیاک، کربنات، سولفات و کلرید
• – فلزات سمی و خطرناک مانند جیوه، کروم، نیکل، سرب و کادمیوم
• – انواع ترکیبات آلی
• – میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا

مخاطرات تالاب انزلی

رسوب‌های از بالادست

یکی از اصلی‌ترین مشکلات تالاب انزلی، ورود حجم بالای رسوبات از طریق رودخانه‌های ورودی است. به دلیل تخریب جنگل‌ها و مراتع در بالادست و فعالیت‌های کشاورزی در حاشیه رودخانه‌ها، مقدار زیادی خاک و گل‌ولای وارد تالاب می‌شود. این روند باعث شده که عمق تالاب از ۵ متر در دهه‌های گذشته به کمتر از ۱ متر در برخی نقاط کاهش یابد و بخش‌هایی از تالاب خشک شده است.

۶۰۰ هزار تن: ورودی رسوبات سالانه

پس‌روی خزر

اگر شرایط پسروی دریای خزر بر اساس پیش‌بینی‌ها جلو برود، احتمال دارد که بستر تالاب انزلی خشک‌تر از امروز شود. وقتی تراز دریای خزر پایین می‌آید فاصله بین دهانه ورودی تالاب تا ساحل می‌تواند تخلیه تالاب های ساحلی شمال کشور را سرعت ببخشد. از آنجایی که اکنون شاهد کاهش تراز آب هستیم، برخی پیش‌بینی‌ها ناظر بر تداوم این روند است اما به گفته متخصصان پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، هیچ قطعیتی وجود ندارد و عدم قطعیت مدل‌ها بسیار بالا است. به گفته علی‌ارواحی، متخصص محیط‌های تالابی نیز بهره‌برداری‌های بی‌رویه و تامین نشدن حقابه تالاب‌ها در کنار تغییر اقلیم مشکلات تالابهای ساحلی را بیشتر کرده است. تالاب انزلی حدود ۲۰ سال پیش در فهرست مونترو کنوانسیون رامسر (فهرست تالاب‌های در معرض خطر تخریب) قرار گرفت. آن زمان بحث پسروی خزر و کاهش تراز را به شدت امروز نداشتیم.

۲۳ تا ۳۴ درصد: کاهش سطح خزر تا پایان قرن

ورود فاضلاب‌های شهری و صنعتی

فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی بدون تصفیه به تالاب انزلی سرازیر می‌شوند. این فاضلاب‌ها شامل مواد شیمیایی، فلزات سنگین، سموم کشاورزی و مواد آلی تجزیه‌ناپذیر هستند که باعث آلودگی آب و مرگ‌ومیر آبزیان شده‌اند.

۳۸۰هزار مترمکعب: ووردی روزانه شیرابه به رودخانه زرجوب و گوهررود

۴۰۰ هزار متر مکعب: ورودی پساب کشاورزی

۱۳۸۴: موافقت بانک جهانی برای اعطای وام ۳۴۴ میلیون دلاری به منظور حمایت از اجرای چند پروژه آب و فاضلاب در شمال ایران

زیبای قاتل

سنبل آبی از ۱۰ گونه گیاه مهاجم دنیاست که پس از ورود به اکوسیستم آبی ظرف مدت ۲ هفته جمعیت خود را به میزان ۲ برابر افزایش می‌دهد آنگونه که هر بوته آن با ۲۰ گل می‌تواند سه هزار دانه تولید کرده و هر دانه آن بین پنج تا ۲۷ سال زنده می‌ماند. این گونه مهاجم که به عنوان گیاه تزئینی وارد ایران شد، اکسیژن آب را کاهش می‌دهد و مانع از رسیدن نور خورشید به گیاهان و جانوران آبزی می‌شود. این گیاه همچنین خاصیب جذب رسوبات دور ریشه خود را دارد و در نتیجه باعث ته‌نشین شدن آنها و خشک شدن تالاب می‌شود.

۴هزار هکتار: عرصه‌های تالابی درگیر با نیلوفر آبی

۱۳۹۰: ورود به ایران

مهاجم فیلیپینی

۱۳۶۵: این گیاه مهاجم «سرخس آزولا» توسط سازمان تحقیقات علمی، صنعتی ایران از کشور فلیپین به عنوان گیاه جاذب ازت هوا برای اجرای طرح‌های مطالعاتی وارد شد. اندکی بعد سر از آبگیرهای استان درآورد و همراه با جریان‌های آب، پرندگان و وسایل نقلیه جابه جا شد و منطقه وسیعی از تالاب انزلی را هم دربرگرفت. البته بعدا به بهانه غذای دام جلوی تخریب آن گرفته نشد.

کاهش تنوع زیستی و انقراض گونه‌ها

آب که نباشد، تنوع زیستی تالاب هم از بین می‌رود. تالاب انزلی زمانی یکی از غنی‌ترین زیستگاه‌های طبیعی ایران بود. تخریب زیستگاه و آلودگی آب باعث کاهش جمعیت بسیاری از ماهی‌ها، پرندگان مهاجر و سایر جانوران وابسته به تالاب شده است

گونه‌های شاخص:

۶۲ گونه ماهی

اردک سرسفید، غاز پیشانی سفید کوچک، ماهی سوف سفید، کپور تالابی، اردک‌ماهی، اسبله، سرخ‌باله و …

غیبت ماهی‌ها

علیرضا میرزاجانی، عضو پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های داخلی کشور: تغییرات بنیادین اکوسیستمی، تنوع جانوران آبزی تالاب انزلی را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده است. در بررسی سال ۱۴۰۲، تنها ۳۲ گونه ماهی یعنی نیمی از ۷۱ گونه شناسایی شده در گذشته یافت شدند و فراوانی بسیاری از این گونه‌ها در حد بسیار کمی قرار داشته است. به‌واسطه کم‌آبی و مسدودشدن بسیاری از رودخانه‌های وارده به تالاب و موفق نشدن مهاجرت بسیاری از ماهیان به مکان‌های مناسب تخم‌ریزی، تکثیر ماهیان مهاجر و بومی با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده که درنهایت کاهش تولیدات شیلاتی تالاب انزلی و حتی دریای کاسپین را به‌همراه آورده است.

ریزگرد در گیلان

هادی حق شناس، استاندار گیلان: تالاب انزلی پر از زباله شهروندان رشت، بندرانزلی، صومعه‌سرا است و زایش طبیعی ماهیان دریای خزر در این تالاب از بین رفته است. راهکار این مشکل احداث تصفیه خانه فاضلاب در شهر رشت، صومعه سرا و انزلی است که برای احداث تصفیه خانه فاضلاب در این سه شهرستان، ۲۰۰ هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز است. اگر مساله محیط زیست مشکل نخست دولت ها و سازمان های مردم نهاد باشد، به طور قطع این معضلات بر روی هم انباشته نمی‌شود. اگر اقدامی صورت نگیرد در ۱۰ سال آینده، شاهد خشکی تالاب و وجود ریزگرد خواهیم بود.