حکمرانی و سطوح آن برای تسهیل مدیریت بحران

به گزارش خبرنگار مهر، بیژن یاور عضو مجمع ملی کاهش خطر حوادث و سوانح جمهوری اسلامی ایران و استاد دانشگاه در یادداشتی نوشت: طبق گزارش انواع ریسک‌های جهان که توسط مجمع جهانی اقتصاد که مقر آن در داووس سوئیس واقع است و امسال یعنی سال ۲۰۲۵ میلادی منتشر شده است، در رأس انواع ریسک‌های جهان به عنوان اولویت اول در سناریوی کوتاه مدت (۲ ساله)، ریسک اطلاعات نادرست (سهوی) و اطلاعات دروغ (عمدی) که مبنای اطلاعات، اطلاعات دروغ بوده و یکی سهوی و دیگری عمدی است. پس تا ۲ سال آینده با این مخاطره که بالاترین ریسک را دارد مواجه هستیم که البته در بلندمدت و در قالب سناریوی بلندمدت (۱۰ ساله) دارای اولویت پنجم شده و در رتبه ششم نیز خروجی‌های معکوس فناوری‌های هوش مصنوعی قرار گرفته است.

با تمرکز بر اولویت اول مخاطرات با بالاترین ریسک سناریوی کوتاه مدت گزارش انواع ریسک‌های جهان مجمع جهانی اقتصاد یعنی ریسک مخاطره اطلاعات نادرست (سهوی) و اطلاعات دروغ (عمدی) می‌توان اطلاعات درست سو طرح شده را نیز به آن افزود و تکمیل نمود.

در ابتدا کمی با انواع اطلاعات مطرح شده آشنا می‌شویم تا بتوانیم مقایسه‌ای تطبیقی از این سه گونه اطلاعات داشته باشیم.

اطلاعات نادرست (سهوی)

نوعی از اطلاعات نادرست و غلط گول زننده و جعلی منتشر شده به طور غیر عمدی، اطلاعات نادرست در واقع اشتباهات غیرعمدی مانند تیترها، تاریخ‌ها، آمار، ترجمه‌های اشتباه عکس‌ها یا زمانی که طنز، جدی گرفته می‌شود، می‌باشد. این نوع از اطلاعات “اشتباه”، تصادفی است و برای آسیب رساندن هدفمند، نیست.

اطلاعات دروغ یا دروغ پراکنی (عمدی)

نوعی از اطلاعات دروغ گول زننده و جعلی منتشر شده به صورت عمدی. اطلاعات دروغ در اصل محتوای صوتی / بصری با مهارت و به طور جعلی و عامدانه تولید شده است. دسیسه‌ها و توطئه‌های ایجاد شده عامدانه مبتنی بر بررسی‌های فکری و شایعه‌ها. این نوع از اطلاعات “اشتباه”، به طور عامدانه برای آسیب رساندن یا فریب دادن یک فرد منتشر می‌شود.

اطلاعات درست سو طرح شده

نوعی از اطلاعات صحیح عامدانه منتشر شده به شیوه‌ای که هدفش آسیب رساندن باشد، است. اطلاعات درست سو طرح شده در اصل انتشار عامدانه و آگاهانه اطلاعات خصوصی برای تمایلات و اهداف بیشتر برای شخصیت‌های حقیقی یا حقوقی در مقایسه با علایق عمومی مانند: انتقام و تلافی هرزه گرانه. تغییر عامدانه مفاد، تاریخ یا زمان یک محتوای واقعی و راست، می‌باشد.

حکمرانی و سطوح آن برای تسهیل مدیریت بحران

در ابتدا به تعریفی در خصوص حکمرانی به طور ساده، مختصر و مفید می‌پردازیم. در یک تعریف ابتدایی، حکومت‌داری یا حکمرانی به‌عنوان مجموعه‌ای از سنت‌ها و نهادها که حاکمان در چارچوب آن‌ها عمل می‌کنند یا به‌عنوان روش پیاده‌سازیِ قدرت در نهادهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعیِ کشورها یا تصدی‌گریِ اقتصادی، سیاسی و اجرایی برای مدیریت کلیه مناسباتِ کشور در کلیه سطوح تعریف شده‌است. مؤسسه حکمرانی فناوری اطلاعات، مفهوم حکمرانی را چنین تعریف می‌کند که «مجموعه‌ای از مسئولیت‌ها و فعالیت‌ها که توسط هیئت‌مدیره یا مدیران عالی به منظور تحقق جهت‌گیری استراتژیک، اطمینان از رسیدن به اهداف پیش‌بینی شده، مدیریت مخاطرات سازمان و تخصیص و کنترل منابع صورت می‌گیرد».

هر سازمان توسط بدنه حاکمیتی (یک فرد یا گروهی از افراد که در ارتباط با مهم‌ترین اقدامات آن مسئولیت دارند) اداره می‌شود. یکی از فعالیت‌هایی که هر سازمانی با هر رسالت و چشم‌انداز، به صورت مستمر انجام می‌دهد، حکمرانی می‌باشد. تیمی از مدیران عالی یا یک مدیر ارشد، می‌تواند حکمران سازمان باشد. حکمرانی سازمانی به سازوکاری برای مدیریت و کنترل بر عملکرد سازمان گفته می‌شود. حکمرانی را می‌توان «سیستمی برای مدیریت یک پدیده در بالاترین سطح ممکن» دانست.

طبق تعریف مؤسسه اکسلوس (۲۰۱۹)، فعالیت‌های اصلی حکمرانان در سازمان‌ها عبارت‌اند از:

ارزیابی: یکی از وظایف حکمرانان سازمان، ارزیابی برنامه‌ها، اقدامات و استراتژی‌های تدوین شده می‌باشد. ارزیابی صحیح و مستمر، بستری برای ارتقای عملکرد و خروجی‌های سازمان خواهد بود.

هدایت: استراتژی‌ها، جهت‌گیری اقدامات را تعیین می‌کنند، اما عملیاتی سازی استراتژی‌ها و هدایت اقدامات یک وظیفه مجزاست که حکمران، مسئول آن می‌باشد.

نظارت: حکمران سازمان مسئول نظارت و کنترل اقدامات سازمان است تا از هم‌راستایی تلاش‌ها با اهداف سازمانی اطمینان حاصل نماید.
مؤسسه حکمرانی فناوری اطلاعات، مفهوم حکمرانی را چنین تعریف می‌کند که «مجموعه‌ای از مسئولیت‌ها و فعالیت‌ها که توسط هیئت‌مدیره یا مدیران عالی به منظور تحقق جهت‌گیری استراتژیک، اطمینان از رسیدن به اهداف پیش‌بینی شده، مدیریت مخاطرات سازمان و تخصیص و کنترل منابع صورت می‌گیرد». به طور کلی حکمرانی به معنای ساختارهایی است که نحوه انجام مسئولیت‌ها و وظایف را معین می‌سازد و با تعیین سازوکارهای حکمرانی می‌توان منجر به اثربخشی بیشتر اقدامات و شفافیت در مسئولیت‌های سازمانی شد.

سطوح حکمرانی و همچنین حکمرانی هوشمند می‌تواند در سه مرحله مطرح گردد که مدیریت شرایط اضطراری از جمله مدیریت بحران از این امر مستثنی نیست.

۱. حکمرانی هوشمند در سطح انسان ۱: شناختی

۲. حکمرانی هوشمند در سطح فناوری‌های نوین ۲: اطلاعاتی

۳. حکمرانی هوشمند در سطح محیط ۳: سازگاری و تاب‌آوری

از تعریف بالا می‌توان نتیجه گرفت که:

۱. حکمرانی اطلاعات ترکیبی از اصول بنیادین، سیاست‌ها و فرآیندهاست

۲. حکمرانی اطلاعات به دنبال تضمین کردن موارد زیر است:

۲.۱. حفاظت و صیانت از اطلاعات سازمان یا ساختار

۲.۲. ارزش‌آفرین بودن اطلاعات برای کسب‌وکار سازمان

۳. هم‌راستایی و تنظیم راهبردی اطلاعات سازمان با نیازها، اولویت‌ها، اهداف و مقاصد سازمانی، هدفِ حکمرانی اطلاعات است.

نتیجه‌گیری

توجه داشته باشیم و به خاطر بسپاریم که اگر اطلاعات با نیازها و مقاصد یک سازمان یا ساختار، هم راستا و تنظیم نباشد، خود، باعث بروز مشکلاتی می‌گردد که می‌تواند انواع شرایط اضطراری (حوادث، سوانح، بحران‌ها، بلایا و فجایع) را به دلیل عدم تسلط بر اصول شناختی به وجود بیاورد که ضرورت توجه بیشتر به انواع اطلاعات را به طور عمیق با تکیه بر علوم شناختی گوشزد می‌کند.

در خصوص انواع اطلاعات باید مطالب را دقیق بدانیم و تحلیل‌ها بر اساس حقیقت‌ها و تأثیر آن در واقعیت‌ها تحلیل می‌گردد. باید بدانیم که اطلاعات دقیق و کامل (عمیی) (همانی که به طور عمومی از آن تصور اطلاعات بر اساس آن بوده و به آن اتلاق می‌شود) به عبارت ساده‌تر اطلاعات ورودی راست و درست و اطلاعات خروجی و مورد استفاده هم راست و درست است اما موردی که در خصوص این اطلاعات مهم می‌باشد زمان و مکان بکارگیری و استفاده از این اطلاعات اهمیت می‌یابد.

نوع بعدی اطلاعات، اطلاعات گمراه کننده (عمدی یا سهوی) است که اطلاعات ورودی درست و راست بوده و اطلاعات خروجی غلط و نادرست می‌باشد که گمراه کننده است. این نوع اطلاعات از این جنبه که اطلاعات ورودی درست و راست می‌باشد ممکن است برای برخی غلط انداز باشد.

نکته مهم دیگر نکته ظریفی می‌باشد که در خصوص این گونه اطلاعات یعنی اطلاعات گمراه کننده (عمدی یا سهوی) و اطلاعات درست سو طرح شده (عمدی) است که در اطلاعات گمراه کننده (عمدی یا سهوی)، نیت فرد می‌تواند (عمدی یا سهوی) باشد حال آنکه در اطلاعات درست سو طرح شده (عمدی) نیت رسانه یا منتشر کننده اطلاعات، (عمدی) بوده و اطلاعات خروجی دروغ و نادرست می‌باشد.

توجه به اینکه کنترل انواع اطلاعات از جمله: اطلاعات نادرست (سهوی) و اطلاعات دروغ (عمدی) و اطلاعات درست سو طرح شده (عمدی) خصوصاً در شرایط اضطراری و بحران دارای اهمیت ویژه و حیاتی برای مدیریت بحران برای مرحله رخداد و مدیریت ریسک برای آنچه که متصور است اتفاق بیافتد و در انتظار آن هستیم، مرحله قبل از کنترل که شناخت و “درک شناختی” از انواع اطلاعات می‌باشد باید مورد توجه ویژه قرار گیرد تا حکمرانی هوشمند مدیریت بحران حاصل گردد، فلذا قبل از ایجاد حکمرانی هوشمند مدیریت بحران، برنامه‌ریزی لازم می‌باشد و اگر برنامه‌ریزی را ایجاد تعادل بین “منابع” از یک طرف و “نیازها” از طرف دیگر در نظر بگیریم و به طور دقیق‌تر و تفصیلی‌تر، برنامه‌ریزی را ایجاد تعادل بین منابع دائماً در حال کاهش و نیازهای در حال افزایش در نظر بگیریم، و با توجه به شرایط اضطراری که احساس در مرتبه بالاتری از تعقل قرار دارد اهمیت درک انواع اطلاعات به خوبی آشکار شده و حیاتی می‌گردد که بهترین سازگاری انسان را با محیط زیست او فراهم می‌آورد. به عنوان نکته آخر اینکه در خصوص انواع اطلاعات باید شفاف سازی گردد و تعلیق اطلاعاتی، عدم شفافیت، تأخیر در اطلاع رسانی، عدم رفع شبه، پاسخگوی دیرهنگام در برابر ابهامات و شبهات و عدم اطلاع رسانی به موقع در خصوص اطلاعات مورد اشاره می‌تواند بسیار آسیب رسان باشد و گاهی به بحران‌های پیچیده ختم گردد. متفاوت بیندیشیم.