یخچال‌های طبیعی؛ ستون فقرات چرخه آب مناطق مرتفع

به گزارش ایسنا یخچال‌های طبیعی سریع‌تر از همیشه در حال ذوب شدن هستند. با گرمتر شدن سیاره زمین، یخچال‌های طبیعی ما در حال کوچک شدن است که چرخه آب را غیرقابل پیش‌بینی‌تر می‌کند. الگوی جریان آب حاصل از ذوب شدن برف و یخ‌های قطبی در حال تغییر است که موجب وقوع سیل‌ها، خشکسالی‌ها، رانش زمین و بالا آمدن سطح آب دریاها می‌شود و میلیاردها نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

برای کاهش اثرات و سازگاری با تغییرات آب و هوایی، حفظ یخچال‌های طبیعی در اولویت زیادی قرار دارد. در این جهت ما باید انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهیم تا از روند پس‌روی یخچال‌های طبیعی کاسته شود علاوه بر آن باید آب حاصل از ذوب یخچال‌ها را پایدارتر مدیریت کنیم.

بنا به اعلام سازمان ملل حفظ یخچال‌های طبیعی  یک راهبرد برای بقای انسان و کره زمین است. با توجه به اهمیت این موضوع، شعار روز جهانی آب (۲۲ مارس) در سال ۲۰۲۵ «حفظ یخچال‌های طبیعی» تعیین شده است.  روز جهانی آب اولین بار در سال ۱۹۹۲، در بیست و یکمین دستور جلسه کنفرانس محیط‌ زیست و توسعه سازمان ملل (UNCED) در شهر ریودوژانیرو برزیل رسما مطرح شد. در این کنفرانس از همه کشورها خواسته شد تا در راستای اجرای بیانیه ۲۱ سازمان ملل، این روز را به عنوان روز ترویج و آگاه‌سازی مردم در مورد آب اختصاص دهند و از طریق پخش و اشاعه نشریات و برگزاری کنفرانس‌ها، سمینارها و نمایشگاه‌ها در گرامی‌داشت آن بکوشند.

از سال ۱۹۹۳، هر سال یک شعار جدید درباره مسائل حیاتی و حساس آن زمان برگزیده می‌شود تا فعالیت‌های جامعه بر پایه آن شعار شکل گیرد که شعار سال ۲۰۲۵ «حفظ یخچال‌های طبیعی» تعیین شده است. یخچال‌های طبیعی برای زندگی حیاتی هستند. آب ذوب شده آنها برای آب آشامیدنی، کشاورزی، صنعت، تولید انرژی پاک و اکوسیستم های سالم ضروری است بنابراین اتخاذ راهکارهایی مانند کاهش جهانی انتشار کربن و استراتژی‌های محلی برای انطباق با کوچک‌شدن حجم یخچال‌های طبیعی ضروری است.

وضعیت یخچال‌های طبیعی ایران

ایران به دلیل اقلیم خشک و نیمه‌خشک، همواره وابستگی زیادی به منابع آب حاصل از ذوب برف و یخچال‌های طبیعی داشته است. کوهستان‌های البرز، زاگرس، و سبلان که میزبان مهم‌ترین یخچال‌های کشور مانند یخچال‌های تخت سلیمان، سبلان، دماوند، زردکوه و اشترانکوه هستند، نقش اساسی در تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت ایفا می‌کنند.

به گفته محمدرضا کاویانپور ـ رئیس موسسه تحقیقات آب – بر اساس مطالعات علمی از جمله پایش‌های ماهواره‌ای و داده‌های میدانی، طی ۵۰ سال گذشته یخچال‌های تخت سلیمان بیش از ۵۵ درصد از سطح اولیه خود را از دست داده‌اند و سالانه به‌طور متوسط ۲۵ سانتی‌متر از ضخامت این یخچال‌ها کاهش یافته است. این ارقام زنگ خطر جدی است چراکه کاهش یخچال‌ها به‌طور مستقیم به کاهش آب رودخانه‌ها، افت سفره‌های زیرزمینی، خشک شدن چشمه‌ها، نابودی اکوسیستم‌های منحصربفرد این مناطق و بروز تنش‌های آبی در پایین‌دست منجر می‌شود.

وی اضافه می‌کند: شعار امسال روز جهانی آب یعنی «حفاظت از یخچال‌های طبیعی» یادآور آن است که اگر یخچال‌ها نابود شوند، تأمین آب در بسیاری از مناطق با چالش جدی مواجه می‌شود و این موضوع می‌تواند به تنش‌های اجتماعی، مهاجرت‌های اجباری و ناپایداری معیشت جوامع محلی بینجامد. پس حفاظت از یخچال‌ها، گامی برای حفاظت از صلح و ثبات اجتماعی نیز هست.
 
به اعتقاد کاویانپور برای حفاظت از این ذخایر ارزشمند، باید پایش و ارزیابی دائمی یخچال‌ها با استفاده از فناوری‌های نوین مانند تصاویر ماهواره‌ای، پهپادها و سیستم‌های سنجش زمینی برای شناسایی تغییرات در حجم و سطح یخچال‌ها، تدوین یک راهبرد ملی برای سازگاری با کاهش یخچال‌ها و بازنگری در الگوی بهره‌برداری از منابع آب، متناسب با واقعیت‌های جدید اقلیمی، گسترش پژوهش‌های بین‌رشته‌ای میان متخصصان حوزه آب، اقلیم‌شناسان، و پژوهشگران علوم اجتماعی برای بررسی پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی کاهش یخچال‌ها و افزایش آگاهی عمومی از اهمیت یخچال‌های طبیعی در چرخه آب و تأثیر آن بر زندگی روزمره مردم، از طریق آموزش، رسانه و برنامه‌های مشارکتی مورد توجه قرار گیرد.

بر اساس آخرین مطالعه انجام شده از سوی موسسه تحقیقات آب در سال ۱۴۰۰، بالغ‌بر ۱۱ منطقه یخچالی در کشور شناسایی شده است که مساحت آن‌ها تقریباً برابر با ۳۴.۷۲ کیلومترمربع است. استان‌های مازندران، چهارمحال و بختیاری، اردبیل و لرستان به ترتیب با حدود ۳۶.۷، ۲۳.۷، ۱۹.۲ و ۹.۸ درصد از کل پهنه‌های یخچالی کشور، بیشترین سهم را از این منبع ارزشمند آبی برخوردار هستند.

مقایسه مجموع مساحت یخچال‌های کشور در سال ۱۴۰۰ با مساحت یخچال‌ها در یک دهه گذشته (مساحت یخچال‌های ایران در سال ۱۳۹۲ در حدود ۴۲ کیلومترمربع برآورد شده است) حاکی از آن است که حدود ۲۱ درصد (حدود ۹ کیلومترمربع) از سطح یخچال‌های طبیعی کشور کاسته شده است. از این مقدار حدود ۴ کیلومترمربع از مساحت یخ‌های آشکار و ۵ کیلومترمربع از سطح مناطق واریزه‌ای کاسته شده است.

اگرچه سطح یخچال‌های طبیعی موجود در کشور نسبت به بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی (همانند پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان و …) بسیار ناچیز محسوب می‌شود اما همین مقدار نیز منبع ارزشمندی از منظر منابع آبی به‌خصوص از جنبه پایشگرهای تغییرات اقلیمی محسوب می‌شود. اهمیت این موضوع در آن است که یخچال‌های طبیعی موجود در کشور جزو معدود یخچال‌هایی هستند که در عرض‌های جغرافیایی پایین و در شرایط آب و هوایی خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته است که به‌ علت ارتفاعات رشته‌کوه‌های زاگرس و البرز تشکیل شده‌اند.

با توجه به اهمیت یخچال‌های طبیعی به مناسبت روز جهانی آب، ما باید با هم تلاش کنیم تا حفظ یخچال‌های طبیعی را در هسته اصلی برنامه‌های خود برای مقابله با تغییرات آب و هوا و بحران جهانی آب قرار دهیم.

انتهای پیام