بناهای بافت قدیم «شهر آب و آجر» در معرض نابودی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مریم اسدی عیسوند: پرسه در بافت قدیم دزفول و عبور از کوچه و گذرهای آن و تماشای بناهای چشم نواز قدیمی که برچیده از بافت آجری و اصیل دزفولی است، علاوه بر زیبایی کم نظیر، همواره تداعی گر فرهنگ و سبک زندگی مردم قدیم این دیار کهن است.

این بناهای قدیمی شامل خانه‌ها، ساباط‌ها، مساجد و حمام‌ها بوده و هر کدام زیبایی خیره کننده‌ای را در خود جای داده؛ اما سال هاست که بسیاری از این آثار به دلایل متعددی در وضعیت نا به سامانی قرار گرفته و بسیاری نیز رفته رفته در سکوت خود فرو ریخته‌اند.

علاوه بر متروکه شدن یا ویرانی بسیاری از خانه‌های قدیمی، ریزش ساباط و گذرهای معابر نیز از جمله معضل‌های بافت ارزشمند دزفول است که جدا از نابودی بنا، جان رهگذران را نیز نشانه گرفته و رفع آن نیازمند همت و اقدامات جدی از سوی شهرداری دزفول است.

در عین حال به رغم آنکه تأسیس شهرداری بافت قدیم از شعارهای شورای این دوره دزفول بود تا راهکاری اساسی برای نجات بافت قدیم رقم زند، به دلیل عدم پیگیری‌ها تنها در حد یک شعار باقی ماند و تأسیس آن منتفی شد.

حفظ بناهای قدیمی در گرو تدابیر دولتی

یکی از فعالان فرهنگی و اجتماعی دزفول در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: شهر دزفول دارای بافت تاریخی و ارزشمندی است که احیاگر ریشه و هویت این شهر بوده و در هر آجری از آن یک قصه و حکایتی نهفته دارد.

به گفته رضا امیدی فرد، ارزش معماری بافت قدیم تنها به دلیل زیبایی آن نیست بلکه در این آثار کهن پیامی نهفته از نسل‌های گذشته برای ما به ارث رسیده است.

وی افزود: معماری اصیل و آجری دزفول گنجینه‌ای از تمام نقوش ایرانی بوده که تنها در دزفول به یادگار مانده و در هیچ کجای دیگری وجود ندارد؛ بنابراین حفظ این میراث گرانبها که از چندین نسل پیش به دست ما رسیده، به همت بیشتری از سوی مردم و متولیان نیاز دارد.

به گفته این فعال فرهنگی، در سالیان گذشته اقدامات زیبا و زیادی از سوی انجمن‌های مردمی صورت گرفت و علاقه مردم را به بافت قدیمی شهر خود دو چندان کرد؛ از طرفی نه تنها تعدادی از خانه‌ها به دست مردم مرمت و احیا شده، بلکه ساخت برخی اقامتگاه‌های سنتی نیز از بافت قدیم الهام گرفته شد.

امیدی فرد با اشاره به اینکه بخش دولتی باید با حمایت‌های مالی از جمله ارائه تسهیلات کم بهره به ساکنان کمک کند؛ افزود: گاهی به دلیل آسیب جزئی یک خانه قدیمی، صاحب آن ناچار می‌شود که تمام خانه را تخریب کرده تا فضای مناسب‌تری برای زندگی فراهم سازد از همین رو با اقدام جدی متولیان از جمله میراث فرهنگی و شهرداری، این بناهای ارزشمند به جای نابودی، احیا می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه باید کارگروهی تخصصی در راستای مرمت و بهسازی بناهای تاریخی تشکیل شود، افزود: در حال حاضر تعدادی خانه در گذر تاریخی و بسیار زیبای معزی که به نوعی آبروی معماری دزفول است تخریب شده و تاکنون هیچ‌گونه اعتباری برای مرمت این خانه‌ها تأمین نشده است.

امیدی فرد توصیه کرد: بخش دولتی باید با ایجاد برنامه‌ای کامل و جامع، طرح‌های حمایتی و تشویقی ارائه دهد که در این میان ساکنان خانه‌های قدیمی را از مالیات معاف کرده یا در پرداخت هزینه‌های شهرداری به آنان تخفیفی دهند؛ بنابراین نه تنها مردم برای ادامه زندگی در این محله تشویق شده و هم بناها با ماهیت اصلی خود حفظ و احیا می‌شوند.

وی افزود: با توجه به اینکه در چند سال گذشته دزفول در زمینه گردشگری پیشرفت چشم گیری داشته و گردشگران بسیاری هر ساله از سراسر کشور به دزفول روانه می‌شوند؛ مالکان می‌توانند از این ظرفیت در راستای احیای خانه‌های قدیمی استفاده کنند.

مرمت‌های هدفمند

مدیر یکی از انجمن میراث فرهنگی دزفول نیز در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: در راستای احیای بناهای قدیمی سه راهکار تخصصی شامل بهسازی، نوسازی و بازسازی وجود دارد که برای ترمیم بناهای قدیمی از راه بهسازی استفاده می‌شود چرا که در این صورت ماهیت اصلی و اولیه بنا حفظ می‌شود.

محمد آذرکیش با اشاره به اینکه از نوسازی برای احیای قسمت‌های تخریب شده بنا استفاده می‌شود، افزود: بازسازی نیز پس از اتفاقاتی نظیر جنگ و تخریب کامل بناها صورت می‌گیرد اما بهتر است همواره در بافت تاریخی دزفول روند بهسازی فعال باشد.

وی اظهار کرد: برای نجات خانه‌های تاریخی دزفول ابتدا باید رفع خطر صورت گیرد، سپس مرمت و استحکام بخشی و در نهایت بهسازی و نوسازی انجام شود و این روند تا احیای کامل بنا و اختصاص کاربری به آن ادامه یابد.

به گفته این فعال فرهنگی، مهمترین راهکار نجات بافت تاریخی دزفول مرمت‌های هدفمندی است که به نتیجه نهایی برسد و تا مرحله تخصیص کاربری ادامه یابد، چرا که مهمترین عامل تخریب بافت تاریخی، متروکه ماندن بناهاست.

آذرکیش اضافه کرد: با وجود آنکه هر ساله شماری از پروژه‌های مرمتی توسط میراث فرهنگی در بافت قدیم اجرا می‌شود اما به دلیل کمبود اعتبارات بناها به صورت کامل مرمت نمی‌شوند و اغلب در حد رفع خطر باقی می‌ماند و این در حالی است که بافت تاریخی دزفول نیازمند پروژه‌های تکمیل شده به ویژه با مشارکت بخش خصوصی است تا حیات آن دوباره به چرخه فعال شهر دزفول بازگردد.

وی با اشاره به اینکه هزینه‌های مرمت باید در راستای هدفمندی و احیای کامل یک بنا تأمین شوند، افزود: واگذاری بناها به بخش خصوصی و استفاده از آن در چرخه گردشگری، همچنین ارائه تسهیلات کم بهره از سوی دولت به منظور احیای بناهای قدیمی از دیگر راهکارهای نجات این ابنیه ارزشمند است.

مدیر یکی از انجمن میراث فرهنگی دزفول در خصوص مشکلات حقوقی خانه‌های تاریخی گفت: به منظور پیگیری مشکلات حقوقی و ورثه‌ای بناها، باید واحدی متشکل از چند ارگان و یا زیر نظر یک سازمان دولتی تأسیس شود تا با کمک آن بهتر بتوان مشکلات حقوقی بناها به ویژه تعدد ورثه را پیگیری کرد و یک مانع بزرگی از سر راه بخش خصوصی برطرف کرد.

این فعال فرهنگی با بیان اینکه ابتدا باید چند بنای شاخص سریع‌تر مرمت و به درستی معرفی شود و وارد صنعت گردشگری دزفول شوند، اضافه کرد: با تلاش‌های صورت گرفته از سوی انجمن‌های این شهرستان تا حدودی مردم به ارزش بناهای تاریخی در شهر خود پی برده‌اند اما همچنان کافی نیست و به تدابیر بیشتری از سوی مدیریت کلان شهری، استانی و حتی ملی نیاز داریم تا به نتیجه نهایی و مطلوبی برسیم و دزفول را به عنوان مقصد گردشگری تاریخی در کشور به خوبی معرفی کرده و پشتوانه مناسبی برای ورود هر چه بیشتر بخش خصوصی فراهم شود.

۷۵ خانه ثبت ملی

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دزفول نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: شهر دزفول دارای باقت قدیمی ۲۴۴ هکتاری است که خانه‌ها و بناهای قدیمی بسیاری را در خود جای داده و در مجموع نیز ۱۵۰ اثر ثبت ملی شده دارد.

حمیدرضا خادم با اشاره به اینکه ۷۵ خانه در بافت قدیم ثبت ملی شده، افزود: بسیاری از خانه‌های قدیمی بدون صاحب به حال خود رها شده و از طرفی بسیاری از خانه‌ها مالکان زیادی دارند که با وجود اختلاف نظرهای فراوان هر گونه اقدام و تصمیمی از سوی مالکان برای احیای خانه‌ها چندان نتیجه بخش نیست.

به گفته وی، میراث فرهنگی دزفول در راستای مرمت و تغییر کاربری خانه‌ها به مالکان و بخش خصوصی کمک و مجوزهایی ارائه می‌دهد تا بنای ارزشمند قدیمی به جای متروکه ماندن به چرخه گردشگری وارد و به یک اقامتگاه خدماتی تبدیل شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول اضافه کرد: تسهیلات مرمت نیز به افرادی تعلق می‌گیرد که مالک بنا یا قراردادی بالای پنج سال بابت تملک داشته باشند.

به گفته خادم، پایش های پیوسته‌ای از بافت قدیم شهر صورت می‌گیرد اما همچنان به کمک و توجه صاحبان بناها و بخش خصوصی نیز نیازمندیم.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر نیز چندین خانه در دست تملک و یا تعمیر است، افزود: ما همواره در تلاشیم سرمایه گذاران را به ایجاد کسب و کار به سوی خانه‌های قدیمی تشویق کنیم تا در این صورت هم کسب و کار رونق گیرد و هم محله‌های قدیمی شهر آباد شوند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول بیان کرد: امسال چندین ساباط، گذر و خانه تاریخی مرمت شد و مقرر شده در سال آینده با پیگیری نماینده مردم در مجلس اعتبار خوبی در این راستا جذب کنیم و به کمک آن بتوانیم محور گردشگری سنتی را احیا کنیم.

منتفی شدن تأسیس شهرداری بافت قدیم

همچنین شهردار دزفول در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: تأسیس شهرداری بافت قدیم به دلیل نداشتن مجوز منتفی شده زیرا اعضای شورا پیش از اقدامات اداری و اخذ مجوز، شعار تأسیس این شهرداری را داده بودند.

محمد عتاب اهوازی افزود: درجه شهرداری ما ۱۰ بوده و دو منطقه دارای مجوز است چرا که هنوز مشکل مجوز منطقه سه حل نشده است.

وی با اشاره به اینکه بافت قدیم نیز برای خود منطقه‌ای جداگانه محسوب می‌شود، گفت: هم اکنون در حال اخذ مجوزهای لازم برای تشکیل دوباره سازمان بهسازی هستیم و چنانچه این سازمان تشکیل شود به صورت تخصصی به بافت قدیم می‌پردازد.

به گفته شهردار دزفول تا سه ماه آینده سازمان بهسازی تأسیس و محل استقرار آن نیز در گوشه‌ای از بافت قدیم تعیین می‌شود تا به طور ویژه و تخصصی برای طراحی و بهسازی بناها اقداماتی صورت گیرد.

عتاب اهوازی اضافه کرد: گرچه احیای بناهای قدیمی از وظایف اداره میراث فرهنگی است اما متولی حفظ، مرمت و نگهداری از ساباط‌ها و گذرهای این بافت به عهده شهرداری دزفول است.

به گزارش خبرنگار مهر، اگر چه برخی از بناهای زیبا و قدیمی دزفول به صورت نیمه کاره ترمیم و تعدادی از خانه‌ها نیز به چرخه گردشگری و کسب و کار وارد شده‌اند اما این میزان کافی نیست و نجات جان بافت قدیم دزفول به گام‌های بلندتری از سوی متولیان دولتی نیازمند بوده که از این جمله آن تخصیص اعتبارات کافی و کلان تا به نتیجه رسیدن پروژه‌های مرمتی است.