سنگ‌نوشته‌هایی که زمان را جاودانه کردند؛ روایت ماده تاریخ در تخت فولاد اصفهان
به گزارش خبرنگار مهر، تخت فولاد اصفهان، آرامستانی کهن و میراثی ماندگار از تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین، یکی از مهم‌ترین گنجینه‌های تاریخی در ثبت «ماده تاریخ» است. ماده تاریخ‌ها، که با استفاده از ظرافت ادبی و هنر حساب ابجد، وقایع مهم را به شیوه‌ای هنرمندانه ثبت کرده‌اند، اکنون پس از قرن‌ها، بر پیکره سنگ‌های تخت فولاد جلوه‌گر شده و زبان گویای تاریخ‌اند.
به‌گفته بسیاری از پژوهشگران، تخت فولاد در کنار عظمت معماری و آثار عرفانی خود، از نظر تعداد و کیفیت ماده تاریخ، در میان بخش‌های مختلف شهر تاریخی اصفهان، بی‌نظیر است. این ماده تاریخ‌ها بر سنگ قبرها، وقف‌نامه‌ها و بناهای مختلف حک شده‌اند و همچنان بخشی از حافظه تاریخی این شهر کهن را روایت می‌کنند.
میراثی ادبی برای ثبت تاریخ
در گفت‌وگویی که خبرنگار مهر با علیرضا ضیایی، تاریخ‌نگار و پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی انجام داده است، وی با اشاره به جایگاه ماده تاریخ در فرهنگ ایرانی گفت: گذشتگان ما برای ثبت وقایع مهم، از هنر ادبیات بهره می‌گرفتند و به کمک حساب ابجد، عددها را در قالب کلمات معنادار و موزون جاودانه می‌کردند. این ترکیب زیبا از شعر و ریاضیات، هم ابزاری برای ثبت تاریخ بود و هم یادآوری حوادث را برای آیندگان آسان می‌کرد.
وی در ادامه افزود: ماده تاریخ تنها به‌عنوان یک ابزار ثبت تاریخ نبود، بلکه نشان‌دهنده ذوق و هنر شاعران و خطاطانی است که توانستند روح عددهای بی‌جان را در آغوش شعر، جاندار و زیبا کنند. این میراث ارزشمند را می‌توان به‌وضوح در تخت فولاد اصفهان مشاهده کرد؛ آرامستانی که گویی هزاران صفحه از تاریخ در دل سنگ‌های آن نگاشته شده است.
تخت فولاد؛ گنجینه‌ای بی‌نظیر از ماده تاریخ
این تاریخ نگار با تأکید بر اهمیت تخت فولاد در حفظ این میراث افزود: اگر بخواهیم اصفهان را به لحاظ کارکردهای تاریخی و معماری بررسی کنیم، تخت فولاد بیش از هر بخش دیگری، شاهد ثبت ماده تاریخ بوده است. سنگ‌نوشته‌های روی قبور، کتیبه‌های بناها و وقف‌نامه‌ها، نمونه‌های درخشانی از این هنر را در خود جای داده‌اند.
وی با اشاره به تغییرات گسترده‌ای که در طول تاریخ در این مجموعه به وجود آمده است، گفت: متأسفانه بسیاری از مواد التواریخ بر اثر گذر زمان یا تغییرات در تخت فولاد از بین رفته‌اند، اما هنوز صدها نمونه ارزشمند باقی‌مانده که هریک از آن‌ها دربردارنده پیامی تاریخی، عرفانی یا هنری است. برخی از این ماده تاریخ‌ها چنان با ظرافت و زیبایی نگاشته شده‌اند که خواندن آن‌ها انسان را به وجد می‌آورد.
برترین ماده تاریخ‌های تخت فولاد
در میان نمونه‌های متعدد ماده تاریخ که در تخت فولاد ثبت شده، برخی از آن‌ها از لحاظ محتوا و ادبیات جایگاه ویژه‌ای دارند. ضیایی در این خصوص گفت:
برای مثال ماده تاریخ‌های زیر از جمله آثار شاخص این مجموعه هستند:
«عنقا به قاف قرب احد برد آشیان»
«هما شد بال زن در سایة عرش» (سیّد محمّد بقا)
«به معراج قرب احد رفت احمد» (خطیب)
«قربانی دوست کرد جان اسمعیل» (طرب)
«ای وای که اشتها نداریم دگر» (خرّم)
«توقف العلم من فقد لباقره» (نیّر)
«تعطل العلم من فقدان باقره» (افسر)
«العلم قدمات من فقدان باقره» (نیر)
«غیاب الکوکب الدری به تاریخ» (جابری) ”
هر یک از این عبارات، نه‌تنها یادآور سال و زمان یک واقعه هستند، بلکه با بهره‌گیری از مضامین عرفانی و مذهبی، پیام‌های اخلاقی و معنوی را نیز در خود نهفته دارند.
برگزاری ویژه‌برنامه گنجواره پانزدهم در تخت فولاد
در همین راستا و به‌منظور معرفی بیشتر این میراث ارزشمند، ویژه‌برنامه «گنجواره پانزدهم» با محوریت «دیدنی‌ها و شنیدنی‌های تخت فولاد و ماده تاریخ» برگزار خواهد شد.
این برنامه در روز جمعه ۲۳ آذرماه از ساعت ۹ صبح آغاز می‌شود و علاقه‌مندان می‌توانند با حضور در این رویداد، از نزدیک با تاریخچه تخت فولاد و نمونه‌های برجسته ماده تاریخ در این مجموعه آشنا شوند.
علاقه‌مندان برای ثبت‌نام و کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند با شماره ۰۹۰۲۸۰۱۱۳۵۵ تماس بگیرند.
تخت فولاد اصفهان را می‌توان «کتابخانه‌ای سنگی از تاریخ و هنر» دانست که ماده تاریخ‌ها به‌عنوان صفحات درخشان آن، وقایع مهم گذشته را برای آیندگان به یادگار گذاشته‌اند. این ترکیب شگفت‌انگیز از ادب، هنر و حساب، نشان‌دهنده درایت و ذوق گذشتگان است که تاریخ را نه در قالب اعداد سرد و بی‌روح، بلکه در کلماتی پرمفهوم و موزون جاودانه کرده‌اند. اکنون این میراث با برنامه‌هایی نظیر گنجواره پانزدهم، فرصتی دوباره برای معرفی و توجه به این گنجینه ارزشمند فراهم کرده است.
