علل افزایش خشونت در جامعه ایران؛ تحلیل جامعه‌شناختی
سیداسد رجبی – سردبیر اخبار اجتماعی: ورزشگاه ۱۰۰ هزار نفری آزادی تهران بازسازی می شود و یکی از بازی های مهم میان پرسپولیس تهران و تراکتور سازی تبریز در این ورزشگاه برگزار می شود. یک بازی مهم و مهیج میان تیم رده اول لیگ برتر و تیم چهارم لیگ.
همه چیز مهیا است تا مخاطب و تماشاگر از یک بازی با کیفیت لذت ببرد اما به یکبار از دقایق اول بازی ورق بر میگردد و تماشای بازی خوب جای خود را به فحاشی یک صدای طرفداران هر دو تیم می دهد. اما همه ماجرا این نیست. خشونتی زاید الوصف در این میان و بین تماشاگران موج می زند.
اما به راستی چرا عرصه ورزش آن هم در سطح حرفه ای خود میان دو تیم رده اولی باید به محلی برای نزاع و پرتاب کیسه های پر از ادرار و سنگ پرانی میان تماشاچیان تبدیل شود؟
در سال‌های اخیر، افزایش خشونت در جامعه ایران به یکی از موضوعات نگران‌کننده تبدیل شده است. از نزاع‌های خیابانی تا خشونت‌های خانگی، این پدیده در اشکال مختلفی ظهور کرده و تأثیرات عمیقی بر زندگی فردی و اجتماعی مردم گذاشته است.
خشونت نه تنها به عنوان یک مسئله فردی، بلکه به عنوان یک پدیده اجتماعی نیازمند تحلیل و بررسی است. این یادداشت با نگاهی جامعه‌شناختی و با تکیه بر شرایط خاص ایران، به بررسی علل افزایش خشونت می‌پردازد و تلاش می‌کند تا ریشه‌های این مسئله را در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و قانونی تحلیل کند.
عوامل اقتصادی
یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش خشونت در جامعه ایران، فشارهای اقتصادی است. تورم بالا، بیکاری گسترده و نابرابری‌های فزاینده، زندگی بسیاری از شهروندان را تحت تأثیر قرار داده است. وقتی افراد برای تأمین نیازهای اولیه خود مانند غذا، مسکن و بهداشت با مشکل مواجه می‌شوند، سطح استرس و ناامیدی در جامعه افزایش می‌یابد. این شرایط می‌تواند به تنش‌های خانوادگی و اجتماعی دامن بزند و در نهایت به خشونت منجر شود.
بیکاری، به ویژه در میان جوانان، یکی دیگر از عوامل کلیدی است. جوانانی که پس از سال‌ها تحصیل، شغلی پیدا نمی‌کنند، احساس ناامیدی و سرخوردگی می‌کنند. این احساسات می‌تواند به رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز منجر شود. علاوه بر این، ناامنی شغلی و کاهش درآمد واقعی، باعث شده است که بسیاری از خانواده‌ها در تنگنای مالی قرار بگیرند و این فشارها به افزایش خشونت‌های خانگی و اجتماعی کمک کند.
نابرابری اقتصادی نیز نقش مهمی در این زمینه دارد. وقتی شکاف بین فقیر و غنی افزایش می‌یابد، احساس بی‌عدالتی در جامعه تشدید می‌شود. این احساس می‌تواند به تنش‌های اجتماعی و خشونت‌های جمعی منجر شود. برای مثال، در مناطق محروم که دسترسی به امکانات اولیه زندگی محدود است، احتمال بروز خشونت بیشتر است.
عوامل اجتماعی و فرهنگی
تغییرات سریع در ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی نیز نقش مهمی در افزایش خشونت ایفا می‌کند. در جامعه ایران، مانند بسیاری از جوامع در حال گذار، سنت‌ها و ارزش‌های قدیمی در حال جایگزینی با ارزش‌های جدید هستند. این تغییرات گاهی اوقات باعث ایجاد تعارض بین نسل‌ها و گروه‌های اجتماعی می‌شود. برای مثال، جوانانی که به دنبال آزادی‌های فردی بیشتر هستند، ممکن است با مقاومت خانواده‌ها و نهادهای سنتی مواجه شوند. این تعارضات می‌تواند به خشونت دامن بزند.
رسانه‌ها و فضای مجازی نیز در این زمینه نقش مهمی دارند. گسترش خشونت در فیلم‌ها، سریال‌ها و بازی‌های ویدئویی، به عادی‌سازی خشونت کمک کرده است. علاوه بر این، فضای مجازی با وجود مزایای فراوان، گاهی اوقات به محلی برای گسترش تنش‌ها و درگیری‌های لفظی تبدیل می‌شود. این تعاملات خصمانه در فضای مجازی می‌تواند به خشونت در دنیای واقعی نیز منجر شود.
شهرنشینی سریع و بی‌برنامه نیز یکی دیگر از عوامل مؤثر است. مهاجرت گسترده به شهرهای بزرگ و رشد سریع حاشیه‌نشینی، باعث ایجاد تنش‌های اجتماعی شده است. در این مناطق، دسترسی به خدمات عمومی مانند آموزش، بهداشت و امنیت محدود است و این شرایط می‌تواند به افزایش خشونت دامن بزند. علاوه بر این، تراکم جمعیت در شهرهای بزرگ، باعث افزایش رقابت بر سر منابع محدود می‌شود و این رقابت می‌تواند به خشونت منجر شود.
عوامل سیاسی و قانونی
ضعف در اجرای قوانین و ناکارآمدی سیستم‌های قضایی و امنیتی نیز از جمله عوامل افزایش خشونت در جامعه ایران است. وقتی مردم احساس کنند که قانون به درستی اجرا نمی‌شود یا نهادهای قضایی نتوانند عدالت را برقرار کنند، ممکن است به خودیاری روی آورند. این خودیاری گاهی اوقات به شکل خشونت‌آمیز بروز می‌کند.
برای مثال زمانی که طرفداران یک تیم فوتبال احساس کنند که با داوری یا حتی سایر مسائل دخیل در ورزش به تیم محبوبشان اجحاف شده و حق آنها ضایع شده است در میدان عمل طرفداران تیم مقابل را مورد آزار و اذیت قرار می دهند.
عوامل روان‌شناختی و فردی
علاوه بر عوامل ساختاری، عوامل روان‌شناختی و فردی نیز در افزایش خشونت نقش دارند. استرس، اضطراب و افسردگی که ناشی از شرایط سخت زندگی هستند، می‌توانند به رفتارهای خشونت‌آمیز منجر شوند. در جامعه ایران، بسیاری از افراد به دلیل فشارهای اقتصادی و اجتماعی، از نظر روانی تحت فشار هستند و این شرایط می‌تواند به افزایش خشونت کمک کند.
علاوه بر این، فقدان مهارت‌های ارتباطی و حل تعارض نیز نقش مهمی در این زمینه دارد. بسیاری از افراد به دلیل عدم آموزش کافی در زمینه‌های ارتباطی، نمی‌توانند تعارضات خود را به شیوه‌های مسالمت‌آمیز حل کنند و به خشونت روی می‌آورند.
نتیجه‌گیری
افزایش خشونت در جامعه ایران پدیده‌ای چندوجهی است که ریشه در عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، قانونی و روان‌شناختی دارد. فشارهای اقتصادی مانند تورم و بیکاری، تغییرات در ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی، نقش رسانه‌ها و فضای مجازی، ضعف در اجرای قوانین، همگی در این زمینه نقش دارند.
برای مقابله با این مسئله، نیاز به اقدامات همه‌جانبه است. بهبود شرایط اقتصادی، تقویت نهادهای اجتماعی و قانونی، افزایش آگاهی‌های عمومی و ایجاد فضایی برای گفت‌وگو و تعامل سازنده، می‌تواند به کاهش خشونت در جامعه کمک کند. در نهایت، باید به یاد داشته باشیم که خشونت نه تنها یک مسئله فردی، بلکه یک مسئله اجتماعی است که نیاز به همکاری همه‌جانبه دارد.
