مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان؛ عبور از آسیب‌ها برای احیای تاریخ
خبرگزاری مهر، گروه استانها- کورش دیباج: مرمت بناهای تاریخی همواره یکی از چالش‌های اساسی در حوزه حفظ میراث فرهنگی به شمار می‌رود. از آنجا که بسیاری از این بناها به مرور زمان و در پی عوامل مختلف طبیعی و انسانی دچار آسیب‌هایی می‌شوند، فرایند احیا و بازسازی آن‌ها نیازمند رویکردهای علمی، تخصصی و دقت در حفظ هویت تاریخی و فرهنگی آن‌ها است. یکی از نمونه‌های برجسته در این حوزه، مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان است که به دلیل قدمت تاریخی و ارزش فرهنگی بالا، همواره مورد توجه ویژه قرار داشته است.
در نشست تخصصی خبرگزاری مهر با عنوان «از آسیب تا احیا؛ مروری بر مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان»، که با حضور مرتضی بخردی، معمار، شهریار ناسخیان، عضو هیئت‌علمی و مدیر گروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان و محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در حیاط موزه این بنای قاجاری برگزار شد، ابعاد مختلف این مرمت و چالش‌ها و دستاوردهای آن به‌طور مفصل بررسی گردید.
بررسی مرمت‌های گذشته: آسیب‌ها و چالش‌های پیشین
محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در ابتدای نشست به مشکلات ناشی از مرمت‌های دهه هفتاد موزه هنرهای معاصر اصفهان پرداخت و گفت: آسیب‌های ناشی از موریانه‌زدگی و فرسودگی مصالح سقف و دیوارها پنهان بوده و شناسایی آن‌ها نیاز به بررسی‌های دقیق‌تری داشت. موزه در چندین مرحله مرمت شده و اقدامات مختلفی همچون نقاشی دیوارها، گچ‌بری‌ها، و اصلاح در و پنجره‌ها انجام شده است.
وی افزود: کامل‌ترین مرمت در دو سال گذشته انجام شده و مشکلات عمیق ساختاری نیز شناسایی و برطرف شده است. به‌عنوان مثال، شکستگی شاه‌تیرهای ایوان غربی که به ستون‌های کناری متکی بود، باعث ایجاد خطر سقوط سقف شده بود. این خطر با بارندگی ممتد سال ۱۴۰۱ بیشتر شد. در مرمت اخیر تمامی سقف‌ها بازبینی و تیرها جایگزین شدند و تمام مصالح آسیب‌دیده با مصالح سنتی و با هدف حفظ اصالت بنا تعویض گردید.
رعایت اصول روایت تاریخی در بازسازی
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان تصریح کرد: در فرایند مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان، تصاویر قدیمی بنا از دوره قاجار به‌عنوان مرجع بازسازی استفاده شد. تغییراتی چون جایگزینی سنگفرش حیاط با آجرفرش و تعویض چراغ‌های پارکی حیاط با نمونه‌های قاجاری به‌عنوان اقداماتی برای حفظ هویت تاریخی بنا انجام شده است. همچنین ترک‌های دیوار غربی موزه که ناشی از نشست زمین بود برطرف و پی‌های آن تقویت شد.
چالش‌های ناپیدای مرمت و پیچیدگی‌ها
وی در ادامه به چالش‌های پیش‌بینی‌نشده در روند مرمت اشاره کرد و گفت: در حین عملیات مرمت، مشکلاتی مانند ناپایداری گچ‌های قدیمی موجب تغییرات در برآورد اولیه پروژه شد. در ایوان غربی، ناپایداری گچ‌های دیوار و سقف به‌حدی بود که بازسازی آن نزدیک به دو ماه به طول انجامید.
لزوم توجه سازمان فرهنگی، اجتماعی شهرداری اصفهان به‌عنوان بهره‌بردار موزه به حفظ اصالت کالبد فضا
ایزدخواستی در پاسخ به این پرسش که آیا در مرمت موزه هنرهای معاصر دیدگاه کالبدی یا کارکردی مدنظر بوده است، اظهار کرد: سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان تلاش کرده است تا بدون دست‌اندازی به کالبد تاریخی، این بنا را حفظ کند. همچنین بر این موضوع تاکید می‌کنم که سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان به‌عنوان بهره‌بردار موزه، باید از این بنا با کمترین دخل و تصرف استفاده کرده و در عین حال اصالت کالبد آن را حفظ کند.
وی با اشاره به لزوم حفظ روایت‌های فرهنگی و اجتماعی موزه خاطرنشان کرد: موزه هنرهای معاصر اصفهان به واسطه فعالیت‌های متعدد فرهنگی در طول سالیان، از مهم‌ترین مراکز روایت‌ساز در اصفهان بوده است. اگرچه با مرمت‌های جدید کالبد بنا حفظ شده است، اما حفظ روایت‌ها و خاطرات آن نیاز به توجه ویژه دارد. پیشنهاد می‌کنم با برگزاری مصاحبه‌ها و ثبت خاطرات و تجارب هنرمندان و مدیران، حافظه فرهنگی این موزه نیز حفاظت شود.
تأسیس واحد نگهداری و تعمیرات دوره‌ای
وی با اشاره به چالش‌های مرمت موزه هنرهای معاصر گفت: تأمین مصالح با کیفیت و تأخیر در بازسازی برخی قسمت‌ها مشکلاتی ایجاد کرد. با توجه به نیازهای مرمتی موزه‌ها، سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان واحدی برای نگهداری و تعمیرات دوره‌ای بناهای تاریخی تأسیس کرده است. این واحد به‌طور مستمر بناهای مرمت‌شده را بازبینی و در صورت بروز مشکل آن را برطرف خواهد کرد.
مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان؛ از تجارب دهه هفتاد تا رویکردهای اصولی جدید
مرتضی بخردی، معمار، در ادامه نشست به بررسی روند مرمت موزه هنرهای معاصر پرداخت و به مشکلات مرمت‌های اولیه در سال ۱۳۷۱ اشاره کرد.
وی اظهار کرد: مرمت‌های اولیه این بنا غیراصولی و غیرتخصصی بوده است. در آن زمان شهرداری اصفهان این پروژه را به یکی از معماران سنتی سپرد که دیدگاه‌های محدودی نسبت به فضای موزه داشت و تغییرات نادرستی در بنا ایجاد کرد که با اعتراضات فراوان میراث دوستان و هنرمندان، من وارد پروژه شدم تا گالری‌های استاندارد و اصولی برای موزه طراحی کنم.
این معمار با اشاره به مرمت‌های جدید توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان اظهار کرد: که این بار از اصول علمی و روش‌های تخصصی در بازسازی استفاده شده است.
وی به اقدامات مؤثری چون اصلاح ساختار کف و دیوارها، بازسازی سقف‌های آسیب‌دیده و استفاده از تکنولوژی روز در نورپردازی اشاره کرد و گفت: به‌علاوه، بدون تغییر در ساختار فضاهای داخلی، آسیب‌ها رفع و استحکام‌بخشی علمی انجام شده است.
تفاوت ساختاری موزه هنرهای معاصر با سایر بناهای تاریخی
بخردی به تفاوت‌های ساختاری این بنا با سایر بناهای تاریخی اصفهان اشاره کرد و گفت: بنای موزه هنرهای معاصر مربوط به دوره قاجار است و برخلاف بناهایی همچون رکیب‌خانه از دوره صفویه، کیفیت و دوام مصالح اولیه آن کمتر است. بناهای دوره صفوی با مصالح و صنایع دستی باکیفیت ساخته می‌شدند که این ویژگی از نفوذ آسیب‌های محیطی جلوگیری می‌کرد. درحالی‌که موزه هنرهای معاصر، در دوره‌های پیشین با بی‌دقتی تعمیر شده و مشکلاتی چون ترک‌خوردگی سقف، موریانه‌زدگی و نشست دیوارها را در پی داشته است. مرمت جدید، به‌خوبی این مسائل را برطرف کرده است و بنا را برای سال‌های آتی مقاوم‌سازی کرده است.
وی تأکید کرد: موزه هنرهای معاصر اصفهان همیشه نماد فعالیت‌های فرهنگی و هنری در این شهر بوده و باید همواره در خدمت روایت‌سازی فرهنگی قرار گیرد. کاربری این بنا به‌عنوان موزه، موجب تقویت فضای فرهنگی و هنری در اصفهان شده و باید از این نظر حفظ و احیا گردد.
لزوم مرمت و احیای موزه هنرهای معاصر اصفهان؛ راهکارهای علمی و فرهنگی
شهریار ناسخیان، عضو هیئت‌علمی و مدیر گروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان، در این نشست به اهمیت رعایت اصول علمی در مرمت بناهای تاریخی پرداخت.
وی بر ضرورت مرمت‌های دوره‌ای و توجه به نیازهای معاصر در مرمت بناهای تاریخی تأکید کرد و گفت: مرمت باید یک فرآیند دائمی باشد و به هیچ عنوان نباید به دوره‌های کوتاه‌مدت محدود شود.
عضو هیئت‌علمی و مدیر گروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان به لزوم توجه به ابعاد روحی و فرهنگی در مرمت‌ها اشاره کرد و گفت: مرمت باید به گونه‌ای انجام شود که حس زندگی و سرزندگی را به بنا بازگرداند. اگر تغییرات تنها ظاهری باشند، هیچ تأثیری در حفظ هویت تاریخی بنا نخواهند داشت.
وی بر اهمیت توجه به نیازهای معاصر در مرمت موزه هنرهای معاصر تأکید کرد و گفت: باید به نیازهای کارفرما و جامعه توجه شود و کاربری‌های جدید باید به گونه‌ای هماهنگ با هویت بنا انجام گیرد. این یک ضرورت است که ما در مرمت بناهای تاریخی به نیازهای روز جامعه پاسخ دهیم و هماهنگی لازم را بین گذشته و حال برقرار کنیم.
ناسخیان به ضرورت رویکردهای مختلف در احیا اشاره کرد و تصریح کرد: باید یک نگاه ترکیبی در مرمت موزه هنرهای معاصر وجود داشته باشد که هم به نیازهای فنی و تکنیکال توجه کند و هم ابعاد فرهنگی و روحی مکان را در نظر بگیرد. در این راستا، رویکردهای مختلفی مانند رویکرد گونه‌شناسی، رویکرد فنی و تکنیکال و رویکرد ارزش‌های شاعرانگی فضا وجود دارد که هر یک به نوبه خود می‌تواند در ارتقا کیفیت مرمت مؤثر باشد.
وی در ادامه ابراز رضایت خود از عملیات مرمت که سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در موزه هنرهای معاصر انجام داده، اشاره کرد و افزود: مرمت‌های اخیر انجام‌شده بر اساس اصول علمی و فنی مناسب انجام شده است. این سازمان با در نظر گرفتن نیازهای موزه و نیز با رعایت اصول حفظ و نگهداری بنا، گام‌های مؤثری در جهت احیای این اثر فرهنگی برداشته است.
