چرا تغذیه در مردم روستا عامل بروز بیماری ها شده است؟ | سفره سلامت در روستاها با ۳۵۰ کارشناس تغذیه
همشهری آنلاین – مریم سرخوش: خیلی‌ها تصور می‌کنند که ساکنان روستا، سالم‌ترند و از بیماری‌های مزمن شهری میان آنها خبری نیست. اما مطالعات نشان می‌دهد که روند افزایشی فشار خون و دیابت در بزرگسالان و کوتاهی قد و سوء‌تغذیه (اضافه وزن و کم‌وزنی) در کودکان، ساکنان روستاها را با مشکلات زیادی مواجه کرده است.
نتایج همین بررسی‌ها هم باعث شد که وزارت بهداشت یک تغییر جدی در برنامه پزشک خانواده روستایی رقم بزند. پیشتر این برنامه تنها شامل یک پزشک، بهورز یا مراقب بود، اما با تلاش‌های صورت گرفته طی ۲ سال اخیر بالاخره، کارشناس تغذیه هم جزو الزامات این طرح شده تا با آموزش‌های تغذیه‌ای سفره سلامت را در روستاها پهن کند.
دکتر احمد اسماعیل‌زاده، مدیر دفتر بهبود تغذیه و جامعه وزارت بهداشت در این‌باره می‌گوید: «تا پایان امسال ۳۵۰ کارشناس در مراکز بهداشت روستایی مستقر خواهند شد و به‌تدریج تعداد این کارشناسان بیشتر هم خواهد شد.» او درباره چالش‌های تغذیه‌ای در روستاها و ضرورت‌های اعزام کارشناسان تغذیه به به سوالات همشهری پاسخ داده که در ادامه می‌خوانید.
* اعزام کارشناسان تغذیه به روستاها طرح جدیدی است یا پیشتر هم انجام می‌شد؟
برنامه پزشک خانواده روستایی از سال ۸۴ در کشور آغاز شد و الزام طرح برای نیروی انسانی پزشک، بهورز یا مراقب بود. در حقیقت کارشناسان تغذیه و کارشناسان روان به عنوان نیروهای فرعی در برنامه پزشکی روستایی دیده شده بودند. یعنی اگر یک دانشگاه علوم پزشکی منابع مالی را داشت می‌توانست این نیروها را به خدمت بگیرد. همیشه هم دانشگاه‌ها به دلیل محدودیت سراغ کارشناس تغذیه و روان در برنامه پزشک خانواده روستایی نمی‌رفتند. سازمان بیمه سلامت هم که این هزینه را پرداخت می‌کرد به دلیل اجباری نبودن بکارگیری این نیروها نسبت به جذب آنها الزامی نداشت
* حالا دانشگاه‌های علوم پزشکی ملزم به جذب کارشناسان تغذیه شده‌اند؟
طی دو سال اخیر با تلاش‌هایی که در وزارت بهداشت و دفتر بهبود تغذیه انجام شد، دوستان را قانع کردیم که مشکلات تغذیه‌ای عمدتاً در مناطق روستایی کشور وجود دارد و استقرار کارشناسان تغذیه در مناطق روستایی باعث بهبود وضعیت شاخص‌ها خواهد شد. بعد از جلسات و پیگیری‌های مکرر بالاخره توانستیم کارشناس تغذیه و روانشناسی را به عنوان نیروهای اصلی در برنامه پزشک خانواده روستایی بگنجانیم. از این به بعد اگر دانشگاهی در برنامه پزشک خانواده روستایی با وجود مجوزی که برای کارشناس تغذیه و روان دارد، این نیروها را جذب نکند، دیگر پولی از بیمه دریافت نخواهد کرد و کسورات هم شامل آنها خواهد شد. یعنی دانشگاه‌ها ملزم هستند که کارشناسان تغذیه و روان را داشته باشند و درغیراینصورت از محدودیت منابعی که از بیمه برای آنها در نظر می‌گیرد، دچار نقصان خواهند شد. بر این اساس قرار است تا پایان امسال ۳۵۰ کارشناس تغذیه در مراکز بهداشتی روستایی ذیل برنامه پزشک خانواده مستقر و سیاست‌های دفتر بهبود تغذیه را در مناطق روستایی اجرا کنند.
* در این برنامه چه سیاست‌هایی دنبال می‌شود؟
این سیاست‌ها بسیار متنوع است و برای گروه‌های سنی مختلف به ویژه کودکان درباره پیشگیری از کوتاهی قد، اضافه وزن و سوء‌تغذیه آنها ارائه می‌شود که در اثر ناآگاهی والدین از بحث تغذیه کودکان اتفاق افتاده است. درباره افراد بزرگسال هم با افزایش آمار چاقی و اضافه وزن مواجه هستیم. افراد زیادی هم در روستاها با مشکل دیابت و چربی خون و فشار خون دست و پنجه نرم می‌کنند. کارشناس تغذیه با ارائه مشاوره‌هایی درباره کنترل چربی خون، فشار خون و دیابت می‌توانند نیاز به مصرف انسولین و دارو در این مناطق را کاهش دهند. علاوه بر این آموزش‌هایی هم به افراد روستایی برای فرهنگسازی غذا و تغذیه ارائه خواهد شد.
* ۳۵۰ کارشناس تغذیه برای روستاهای کشور کافیست؟
قطعا این تعداد کارشناس پاسخگوی تمام مناطق روستایی نیست اما با توجه به توزیع مناطق روستایی در استان‌ها و دانشگاه علوم پزشکی کشور سهمیه‌بندی بر اساس وسعت جغرافیایی هر استان انجام شده و تقریبا به همه دانشگاه‌های علوم پزشکی سهیمه تعلق گرفته است. به عنوان مثال در مشهد یا فارس که بافت روستایی زیادی دارند و یا درکرمان و هرمزگان که مناطق روستایی صعب‌العبور دارند این سهمیه‌ها بیشتر در نظر گرفته شده است. اما برخی استان‌ها مثل قم یا قزوین جمع و جورترند و سهمیه‌های کمتری گرفته‌اند. هر سال و به تدریج هم تعداد این کارشناسان افزایش پیدا خواهد کرد تا در تمام مناطق کشور کارشناس تغذیه در مرکز بهداشتی روستایی داشته باشیم و خدمات تغذیه را به صورت رایگان برای مردم روستاها ارائه کنند.
در بسیاری از موارد، مردم روستا محصولات لبنی شامل پنیر یا شیر تازه را بدون اینکه بجوشانند مصرف می‌کنند، به همین دلیل ممکن است دچار بیماری تب مالت شوند
* از خدماتی که قرار است از این پس توسط کارشناسان تغذیه در روستاها ارائه شود، بیشتر می‌گویید؟
گروه‌های سنی مختلف آموزش‌های مختلف را دریافت می‌کنند. درباره کودکان پایش رشد، ارائه مشاوره برای گروه‌های درگیر با کوتاه قدی، سوء‌تغذیه و لاغری انجام می‌شود. همچنین کودکان مبتلا به سوء‌تغذیه برای معرفی به وزارت رفاه جهت تحت پوشش قرار دادن در برنامه امنیت غذایی شناساسی می‌شوند. برای دانش‌آموزان، تمرکز بر آموزش‌ها در خود مدارس است و خدماتی از جمله ارزیابی رشد وزنی و قدی در بچه‌ها، بهبود ارائه مشاوره‌های تغذیه برای کودکان دارای اضافه وزن ارائه می‌شود. مادران باردار روستایی هم آموزش‌های تغذیه‌ای و مکمل‌های غذایی رایگان دریافت می‌کنند. درباره بزرگسالان روستایی هم با افزایش آمار چاقی و اضافه وزن مواجه هستیم و افراد زیادی هم با مشکل دیابت و چربی خون و فشار خون دست و پنجه نرم می‌کنند. علاوه بر آموزش‌های تغذیه‌ای، مشاوره‌هایی برای کنترل چربی، قند و فشار خون و همچنین وزن افراد ارائه می‌شود که می‌تواند نیاز به مصرف انسولین و دارو در مناطق روستایی را کاهش دهد. این گروه هم درصورت نیاز مکمل‌های غذایی به‌صورت رایگان دریافت خواهند کرد.
* چرا کیفیت تغذیه در روستاها پایین است و آیا می‌توان گفت که مشکلات اقتصادی عامل چنین وضعیتی شده است؟
درآمد، ارتباط مستقیمی با مشکلات تغذیه و به ویژه کمبودهای تغذیه‌ای افراد در تمام نقاط کشور شامل روستایی و شهری دارد. اما تمام مشکلاتی که ما در مناطق روستایی داریم مربوط به فقر و درآمد افراد نیست. در شهرها یکی از مهم‌ترین چالش‌ها مصرف زیاد غذاهای صنعتی و غذا خوردن در بیرون از منزل است که میزان زیاد قند، چربی و نمک از طریق این غذاهای صنعتی وارد بدن می‌شود. این چالش در مناطق روستایی کم‌رنگ‌تر است چون افراد معمولاً در منزل و بیشتر غذاهای سنتی می‌خورند. پس آسیب‌های غذاهای صنعتی را نداریم چون محصولات مزرعه‌ای و دامی خودشان را استفاده می‌کنند که معمولاً سالم‌ترند و افزودنی‌های آسیب‌زا مثل نمک را ندارند.
بیشتر بخوانید
علامتی که نشان می دهد در حال ابتلا به دیابت هستید
اصلی ترین نشانه ابتلا به فشار خون بالا
آیا بچه من بیش از حد لاغر است؟
* پس مشکل کجاست؟
مشکل مهم در مناطق روستایی برعکس مناطق شهری، سطح پایین دانش تغذیه افراد است که از گذشته وجود داشته است. به عنوان مثال در بسیاری از موارد، مردم روستا محصولات لبنی شامل پنیر یا شیر تازه را بدون اینکه بجوشانند مصرف می‌کنند، به همین دلیل ممکن است دچار بیماری تب مالت شوند. یا در وعده صبحانه غذاهایی برای بچه استفاده می‌کنند که می‌تواند سلامت آنها را به خطر بیندازد، مثل کره یا روغن محلی که حتی برای برای سلامت افراد بزرگسال هم مناسب نیست. اما به هر صورت در فرهنگ روستا این شکل از رژیم غذایی نهادینه شده است. مشکل دیگر این که در مناطق روستایی ما کم‌مصرفی درباره محصولات کشاورزی را هم داریم. مثل میوه‌ها که اغلب به اندازه کافی از سوی خانواده‌های روستایی خورده نمی‌شود و بیشتر برای فروش و کسب درآمد است. اتفاقی که منجر به کمبود برخی مواد مغذی در بدن آنها به ویژه کودکان می‌شود و می‌تواند مشکلات تغذیه ایجاد کند. به همین دلیل یکی از اهداف کارشناسان تغذیه در مناطق روستایی، فرهنگسازی غذا و تغذیه مناسب و افزایش اطلاعات مردم در زمینه تغذیه است که بتوانند به نحو احسن از مواد غذایی با کیفیت که در اختیار دارند، استفاده کنند. این مساله حتی می‌تواند به عنوان یک الگو برای مردم شهری هم ارائه شود که اگر مواد غذایی خوب و سالم در دسترس و دانش تغذیه کافی داشته باشند، می‌توانند به سلامت خودشان کمک کنند.
با توجه به جمعیت مناطق روستایی و توافقی که با سازمان بیمه سلامت صورت گرفته، به ازای هر ۲۰ هزار نفر جمعیت روستایی یک کارشناس تغذیه در نظر گرفته شده است
* به نظر شما روستاییان با چنین آموزش‌هایی چقدر همراه خواهند شد؟
به طور کلی چه در برنامه مراکز جامع سلامت شهری و مراکز بهداشت روستایی، آنچنان که مورد انتظار است مردم با خدماتی که ارائه می‌شود، آشنا نیستند. در این باره نیازمند اطلاع رسانی گسترده‌تری هستیم که مردم بدانند چه افرادی با چه تخصص‌هایی در این مراکز مستقر هستند. البته در مناطق شهری هم ۱۵۰۰ کارشناس تغذیه داریم اما میزان مراجعات چندان بالا نیست. این مساله یا به دلیل عدم اطلاع رسانی به مردم است یا نقصانی که ما در مراکز دولتی در ارائه خدمات داریم که باید تلاش کنیم فعالیت‌های این چنینی به نحو احسن در مراکز دولتی ارائه و منجر به رفع نواقص شود. البته تصور می‌کنم در مناطق روستایی به دلیل این که مردم به پزشکان متخصص تغذیه دسترسی عالی ندارند، احتمال اینکه از خدمات کارشناسان تغذیه در مرکز روستایی استفاده کنند، بسیار بیشتر از مراکز شهری است. به ویژه اگر آنها در مراجعه به این کارشناسان تغذیه، متوجه شوند که خودشان یا فرزندانشان چه مشکلاتی بابت تغذیه دارند و به راحتی می‌توانند با آموزش و افزایش آگاهی آنها را رفع کنند. اگر اثربخشی این خدمات بعد از چندین سال استقرار کارشناس تغذیه در مناطق روستایی رقم بخورد، قطعا سال‌های بعد با استقبال بیشتری مواجه خواهیم بود.
* شرایط استقرار کارشناسان تغذیه در روستاها چیست؟
با توجه به جمعیت مناطق روستایی و توافقی که با سازمان بیمه سلامت صورت گرفته، به ازای هر ۲۰ هزار نفر جمعیت روستایی یک کارشناس تغذیه در نظر گرفته شده است. اگر روستایی با این جمعیت داشته باشیم، یک کارشناس به طور کامل در آنجا مستقر خواهد شد. اما در روستاهایی که جمعیت کمتر دارند کارشناس ما سرجمع در ۳ مرکز خدمات روستایی ارائه خدمت می‌کند، یعنی تقریبا ۲ روز در هر روستا. در هر حالت این خدمات‌رسانی از ۲۰ هزار نفر بیشتر نخواهد بود.
