ایران اولین کشور منطقه در راه‌اندازی شبکه بین‌المللی شهرهای سالم | مراغه عضو شهرهای جهانی سلامت شد

همشهری آنلاین – مریم سرخوش: امروز برای شهر مراغه اتفاقی بزرگ رخ داد و گواهینامه پیوستن این شهر به شبکه جهانی شهرهای سالم اعطا شد. مردم و مسئولان مراغه توانستند شاخص‌های سلامت را برای توسعه پایدار به شاخص‌های جهانی نزدیک و این گواهینامه را دریافت کنند.

مسیر مراغه برای جهانی شدن

دکتر فرشید رضایی، مدیرکل دفتر آموزش و سلامت وزارت بهداشت در ابتدای این مراسم گفت: طی ۴ تا ۵ دهه گذشته رویکردهای ارتقای سلامت برای نظامات سلامت دنیا مطرح شده و از فرآیند آموزش بهداشت که رویکرد فردی داشت به رویکرد فرهنگی و اجتماعی که ارتقای سلامت گفته می‌شود، تغییر کرده است. به همین دلیل نگاه ارتقای سلامت به ایجاد محیط‌های حامی سلامت است مثل شهر سالم و محله و سازمان‌ها و مدارس سالم.

به گفته رضایی اولین شهر ایران که گواهینامه جهانی شهرهای سام را دریافت کرد سهند بود و مراغه به عنوان دومین شهر انتخاب شد. برای گرفتن این گواهینامه نیاز به طی کردن مراحل و مشاوره‌های فنی است. دوره‌های آموزشی با مشارکت سازمان جهانی بهداشت برای شهرها برگزار می‌شود. بازدیدهای گروهی و پیش ارزیابی هم توسط مشاور ملی و سازمان جهانی بهداشت انجام می‌شود. در نهایت ارزیابی از سوی کارشناسان منطقه‌ای انجام می‌شود.

او ادامه داد:‌ خرداد ۱۴۰۲ ساختار برنامه شهر سالم بررسی و مشخص شد که مراغه به مراحل نهایی نزدیک می‌شود. زمستان سال گذشته مشاوره حضوری توسط کارشناسان سازمان جهانی بهداشت و پیش ارزیابی هم در اسفند ۱۴۰۲ انجام شد. در بهار امسال هم با حضور ارزیابانی از قاهره، مصر و منطقه امرو آخرین ارزیابی‌ها انجام شد و امروز به مرحله اهدای این گواهینامه رسیده‌ایم.

تقدیر مدیر WHO از پیشرفت ایران

حنانه بلخی، مدیر منطقه مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت (WHO) که به صورت آنلاین در این مراسم حضور داشت، درباره اعطای این گواهینامه به مراغه بیان کرد: در حال حاضر مراغه دومین شهر بعد از سهند است که در اوت ۲۰۲۱ موفق به دریافت این گواهینامه شد.
به گفته بلخی، شهرهای سالم جوامع بشری را توانمندسازی می‌کنند تا مشکلات بهداشتی خودشان را حل کنند و این کار شامل شبکه‌سازی و شاخص‌های توسعه پایدار است.

او ادامه داد: برنامه شهر سالم در دهه ۱۹۹۰ آغاز شد که در تهران هم صورت گرفت و شبکه منطقه‌ای بهداشتی را آغاز کردیم. ۲۲ شهر از ایران متقاضی شدند و از سال ۲۰۲۱ از ۱۵ کشور ۱۰۹ شهر را داشتیم. ایران هم مشارکت خود را افزایش داده و برنامه‌هایی را برای ارتقای این شهرها به ۳۱ عدد ارائه کرده است. جمهوری اسلامی ایران اولین کشور در منطقه شده است که توانسته شبکه بین‌المللی شهرهای سالم را راه‌اندازی کنند و پیشرفت‌های خوبی در این زمینه شاهدیم.

همه در کنار نظام سلامت

دکتر اله‌وردی ارجمند، رئیس دانشگاه علوم پزشکی مراغه هم گفت: برنامه شهر سالم در حوزه ریاست دانشگاه واقع شده و در هفت کمیته تخصصی فعالیت می‌کند که ۲ کمیته زیر مجموعه دانشگاه است. مهم‌ترین سرمایه در این حوزه داوطلبان سلامت هستند و از زمان آغاز برنامه شاهد ارتقای کمی و کیفی در آنها هستیم. هم تعدادشان افزایش پیدا کرده و هم آموزش به سمت موضوعات اصلی سلامت شهر سوق داده شده است.

او ادامه داد: در سال ۹۸ و ۹۹ تعداد ۵ کانون محله سلامت در شهر ایجاد شد و که با محوریت خود مردم اقدامات حوزه سلامت را انجام می‌داد. شناسایی و چاره‌اندیشی برای مشکلات بر عهده خود مردم است و ما تسهیل‌گر این حوزه با ارتباط بین مردم و مسئولان هستیم.

ارجمند درباره شاخص‌های سلامت این شهر هم بیان کرد: در بخش ملی غربالگری فشارخون رتبه چهاردهم و در پویش ملی دیابت هم رتبه ششم را کسب کردیم. افزایش جو مشارکت خیرین سلامت در حوزه پیشگیری و بهداشت، آموزش بیش از ۷ هزار سفیر سلامت و… از دیگر برنامه‌های انجام شده است که که در مقایسه با سایر شهرها رقم بالایی است.

در شهرهای سالم به اقتصاد پایدار هم توجه می شود

دکتر علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت هم درباره لزوم گسترش برنامه شهر سالم در ایران بیان کرد: وزیر بهداشت به حوزه پیشگیری اهمیت زیادی می‌دهند و در برنامه‌های حوزه بهداشت حضور بسیار پررنگی دارند. برنامه‌های توسعه در شهر سالم بر پایه هماهنگی بین بخشی و مشارکت جامعه استوار است و همانطور که عنوان شد، از ۷ برنامه فقط ۲ برنامه برعهده علوم پزشکی خواهد بود.

او تاکید کرد: اگر قرار است سلامتی در شهری برقرار شود، لزوم آن بودن دانشگاه علوم پزشکی و نیست و چنین برنامه‌هایی می‌تواند آن را محقق کند. در شهرهای سالم فرماندار و شهردار مسئول کاهش اثرات سوء‌مولفه‌های موثر بر سلامت هستند. همچنین اجرای برنامه بر اساس ۸۰ شاخص و مبتنی بر شواهد در ۹ حیطه تنظیم و ارزیابی می‌شود.

به گفته رئیسی، مهم‌ترین موضوع در شهرهای سالم بحث ارتقای مشارکت‌های اجتماعی است و هر شهر یا کشوری بیشتر مردم را مشارکت دهد در حوزه سلامت خودشان، آن شهر قطعا سلامت بیشتری خواهد داشت و این شامل فرهنگ و آموزش و امنیت و ایمنی و بحث اقتصاد پایدار است. در شهر مراغه مسئولان حتی به فکر اقتصاد پایدار هم بوده‌اند. نباید فقط روی درمان تمرکز کرد و کافی نیست. نیاز است از نظر روحی – روانی و معنوی هم افراد سلامت داشته باشد.

این مسئول ادامه داد: در جمهوری اسلامی ایران هیچ جمعیت هزار نفری نداریم که یک خانه بهداشت نداشته باشد و این زیرساخت منحصر به فرد بستر بسیاری از کارهای خوبی است که می‌تواند انجام شود. نمونه‌های موفق از جمله سهند و مراغه هم می‌توانند الگویی برای سایر شهرها باشد. اگر کار را به خود مردم بسپاریم و حمایت و تسهیل‌گری برای آنها رقم بزنیم، بسیاری از کارها به خوبی پیش خواهد رفت. امیدواریم نمونه کار این دو شهر در سایر شهرها گسترش پیدا کند و بتوانیم کل شهرهای دو استان آذربایجان شرقی و غربی را به سمت ایجاد شهرهای سالم ببریم.

اجرای الگوی مراغه و سهند در سایر شهرها

دکتر محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت هم در این مراسم بیان کرد: برای این که بتوانیم این کار خوب را در کشور تسری دهیم، مهم‌ترین اتفاقی که در شهر مراغه به عنوان یک شهر سالم رخ داده این است که نگرش مسئولان این شهر تغییر کرده که شهر سالم و سلامت یک امر اجتماعی و شبکیه‌ای است و فردی نیست.

او ادامه داد: ما زمانی که به سلامت و شهرهای سالم و استان‌های سالم دست پیدا می‌کنیم که همه دست به دست هم دعیم، مشکلات تغذیه و سواد سلامت را برطرف کنیم. بالا بردن سواد سلامت و آموزش هم نقش مهمی در شهر سالم دارد. تحرک، ورزش، ایجاد فضای سبز و بهبود شرایط اقتصادی و کسب و کار همه باید باشند و این نگرش اجتماعی است که در حوزه‌های روانی و جسمی ایجاد می‌کند. این اتفاق در شهر مراغه رخ داده و آمادگی این را داریم که این الگو در شهرهای دیگر گسترش پیدا کند. ۳۰ شهر در استان‌های مختلف و بیش از همه استان‌های آذربایجان شرقی و غربی آمادگی امکان تسری این برنامه را دارند.

ظفرقندی با بیان این که ایجاد شبکه‌های بهداشتی به ویژه در مناطق روستایی در گذشته بدون کمک نهادهای مدنی و بدون حضور و مشارکت مردم و خیرین به ثمر نمی‌رسید، عنوان کرد: اهمیت این کار بیش از این که شهر سالم را ارایه می‌کنیم تغییر نگرش است. این که سلامت یک امر اجتماعی و باید همه این شاخص‌ها با هم دیده شود. وظیفه من است که با افتخار از کمک‌های بین‌المللی که سازمان جهانی بهداشت دراین زمینه به ما ارائه می‌کند تشکر کنم و امیدوارم بتوانیم این الگو را برای تمام کشور اجرایی کنیم.

شهرهایی که در ادامه اضافه می شوند

دکتر فرشید رضایی، در حاشیه این مراسم در پاسخ به سوال همشهری آنلاین که چرا شهرهای کوچک وارد این حوزه شده‌اند و هنوز جای کلانشهرهای کشور از جمله تهران در برنامه شهرهای جهانی سلامت خالی است، بیان کرد: از شهرهای کوچک شروع کردیم برای این که امکانسجی داشته باشیم. اما برای شهرهای بزرگ هم برنامه‌هایی داریم که شروع آن با محله‌های ارتقا دهنده سلامت و محله‌های سالم است که در ادامه به شهرهای سالم توسعه پیدا می‌کنند.

او ادامه داد: شهرهای بعدی که در این برنامه حضور خواهند داشت، مراکز استان‌ها خواهند بود. راه ادامه دارد و آرام آرام این آمار افزایش پیدا خواهد کرد. درباره تهران هم باید بگویم که شرایط خاص (جمعیت و گستردگی و…) است و اجرای این نیاز به پیش‌زمینه‌های دیگری دارد. اما ظرفیت برای شهر سالم شدن بسیار بالاست و پیشتر هم بارها تلاش شده و یکی از شهرهای پیش‌رو در این زمینه است.

رضایی درباره شهرهایی که قرار است در آینده به این فهرست اضافه شوند، عنوان کرد:‌ از جمله اردکان یزد که به احتمال زیاد این مسیر را به خوبی طی خواهد کرد. بجنورد هم شهر دیگر برای اضافه شدن به این برنامه است. کنگان هم به عنوان یکی از شهرهای درگیر آئدس می‌تواند به شهرهای سالم بپیوندد. هر شهری که در ارزیابی‌ها نشان دهد که آمادگی ورود به این حوزه را دارد و آمادگی از نظر تعهد سیاسی و اجتماعی داشته باشند، می‌توانند در این برنامه شرکت کنند.

این مسئول در پاسخ به این سوال که شهرهای درگیر با آئدس به عنوان یکی از شهرهای اصلی ورود به این برنامه مطرح هستند، عنوان کرد: مناطقی که درگیر پشه آئدس می‌شوند به دلیل ذات پشه آئدس که امکان تکثیر در کمترین آب‌های شیرین را دارد، این آب‌ها می‌تواند در کوچه و مناطق باشد که شهرداری موظف به رفع آنهاست و آب‌هایی که در خانه‌ها وجود دارد برعهده مردم است. این تعامل مردم و دولت برای مقابله با پشه آئدس، یک منطقه را به مفهوم شهر سالم نزدیک می‌کند. در دنیا هم بهترین راهکار مقابله با پشه

آئدس بحث مشارکت‌های مردمی است، چون بیماری‌هایی که ایجاد می‌کند، مثل تب دنگی، نه واکسن دارد و نه درمانی که در اختیار همه دنیا و مناسب همه باشد.
او تاکید کرد: شهر سالم جایی است که مشارکت نزدیکی از مردم و دولت برای ارتقای سلامت و مسائل فرهنگی و اجتماعی این حوزه رقم می‌خورد. به همین دلیل سازمان‌هایی غیر از وزارت بهداشت به این حوزه ورود می‌کنند.

شهر سالم به چه معناست؟

صدیقه صلواتی، عضو هیات علمی دانشکده علوم پزشکی مراغه و دبیر برنامه شهر سالم مراغه هم در گفتگو با همشهری آنلاین، درباره ایجاد مسیر موفقیت برای کسب این گواهینامه بیان کرد: یکی از اصلی‌ترین محورهای ضمانت اجرای برنامه این است که مشارکت مردمی داشته باشیم. زمانی که مردم در شناسایی و اولویت‌بندی مشکلات و تدوین راهکارها مشارکت داشته باشند، همکاری بیشتری هم خواهند داشت.

او تاکید کرد: در برنامه شهر سالم هم به مردم و کمیته‌های مردمی اهمیت داشته می‌شود و در کمیته‌های تخصصی هم فقط نهادهای دولتی حضور ندارند، بلکه سازمان‌های مردم‌نهاد هم شرکت خواهند کرد تا زمینه‌های همکاری مشترک بین خودشان را بشناسند. این که ما این افراد را وارد چرخه تصمیم‌گیری کنیم، منتج به تلاش بیشتر از سوی آنها خواهد شد.

صلواتی درباره ارزشمندی این گواهینامه بیان کرد: ایران اولین کشوری است که در منطقه مدیترانه شرقی موفق به دریافت این گواهینامه شده و بعد از سهند، دومین شهری هستیم که از یک کشور با درآمد متوسط این گواهی را دریافت می‌کنیم. این مساله بسیار مهمی است چون تا کنون تمام شهرهایی که اقدام کرده بودند، از کشورهای با درآمد بالا به شمار می‌رفتند.

دبیر برنامه شهر سالم مراغه درباره دستاوردهای محقق شده در سهند که پیشتر این گواهینامه را گرفته، بیان کرد: زمانی که سازمان جهانی بهداشت شهری را شایسته دریافت این گواهینامه می‌کند، منظور این نیست که این شهر شاخص‌های درمانی و بهداشتی یا اجتماعی خیلی خوبی دارد. آنها می‌گویند هر شهری با هر وضعیتی می‌تواند به جنبش جهانی شهرهای سالم وارد شود. شرط آن نشان دادن نشانه‌هایی از مشارکت نهادهای دولتی و مردمی و عموم مردم با بدنه حاکمیت برای شناسایی مشکلات صدمه‌رسان به بدنه سلامت است تا منابع به سمت اولویت‌ها برده شود. اجرای برنامه‌ها هم با مشارکت کلیه این گروه‌ها رخ می‌دهد.

او تاکید کرد: در مراغه یکی از مشکلات ما سگ‌های بلاصاحب بود که نهادهای مختلف کنار هم قرار گرفتند و تمام این سگ‌ها، پلاک‌زنی، انگل‌تراپی و عقیم‌سازی کردند. مشکلی که همه اذعان داشتند و از آن رنج می‌برند چند سازمان دولتی، دو سازمان مردم نهاد و دو فرد خیر تاحدودی برطرف کردند. معنای شهر سالم این است که حرکت‌های کوچک حاصل مشارکت‌های مردمی و حاکمیت با هم انجام شود.

گفتنی است در مراسم اهدای نشان بین المللی شهر سالم مراغه از سوی سازمان جهانی بهداشت، تعدادی از همکاران دبیرخانه برنامه شهر سالم مراغه به نیابت از سایر اعضای تیم این برنامه حضور داشتند. مرتضی مینویی (فرماندار)، سید فرید موسوی(نماینده مردم مراغه و عجبشیر در مجلس)، شهرام مروتی (َشهردار)، صدیقه صلواتی(دبیر برنامه شهر سالم مراغه)، محمد مشتری(عضو خانه مشارکت مردم در سلامت)، رضا عسکری(رئیس شورای اسلامی شهر مراغه)، الهه حق گشایی(معاون بهداشت دانشکده علوم پزشکی)، احمد طالبی (خبرنگار صدا و سیمای مرکز مراغه)، محمدصالح حجت الاسلامی(مشاور رسانه ای برنامه شهر سالم مراغه) از اعضای حاضر در این مراسم بودند.