تخریب بافت تاریخی نتیجه کمیت‌گرایی و ناآگاهی به ریشه‌ها است
به گزارش خبرنگار مهر در هفتاد و سومین نشست بازآفرینی پایدار بافت شهری صبح پنجشنبه برگزار شد، لادن اعتضادی، عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه شهید بهشتی با موضوع «حفاظت بافت‌های تاریخی؛ پاسداری از هویت و ثروت ملی، قومی و بومی» سخنرانی کرد.
نیاز به توجه به خرد و تاریخ فرهنگی کشور
وی در این نشست اظهار کرد: در حال حاضر بیش از هر زمانی ما نیاز به روی آوردن به خرد هستیم. باید خریدار جان آنچه خلق کرده‌ایم و آنچه از تمدن باقی‌مانده است، باشیم. باید به مظهر فرهنگ کهن خود توجه کنیم. در ادبیات شاعران کشور ما بخش‌هایی از میراث فرهنگی و میراث ادبی ما به چشم می‌خورد. امروزه نسل جوان ما باهوش و پویا هستند، اما متأسفانه تاریخ خود را فراموش کرده‌ایم. از فرهنگ خود آگاهی نداریم. در صورتی که علاقه‌مند به تاریخ گذشته هستند، اما شناخت و آگاهی نسبت به آن ندارند. هم نظام آموزشی ما مشکل دارد و هم نظام جهانی تأثیرگذار بوده است و زمینه بی‌توجهی را فراهم کرده است.
توجه به ثروت ملی و حفظ هویت قومی و بومی
وی در ادامه با اشاره به ثروت ملی به عنوان ثروت قومی و بومی کشور، تاکید کرد: ما ملتی هستیم که شامل اتحاد اقوام مختلف در سرزمینی با اقلیم‌های گوناگون هستیم، اما با یک اتحاد ریشه‌ای و بنیادین که در طول هزار سال تاریخ شکل گرفته است. بحث بازآفرینی شهری یک تئوری جدید است که علاقه‌ای به میراث فرهنگی و وضعیت معاصر شهرها دارد. این تئوری بر آن است که آنچه ساخته‌ایم چگونه حفظ شود و چگونه می‌توانیم آن را تداوم ببخشیم.
آگاهی از بازآفرینی شهری در ارگان‌ها و نهادها
اعتضادی افزود: سال‌هاست که مسئله بازآفرینی شهری مطرح می‌شود و بسیاری نمی‌دانستند منظور از این نظریه و اهداف آن چیست. در وزارت راه و شهرسازی درخواست کرده بودند که شهرداران سخنرانی‌هایی در این زمینه برگزار کنند، اما در این سخنرانی‌ها ارگان‌ها، شهرداری‌ها و کارکنانشان نمی‌دانستند که بازآفرینی چیست. در واقع بازآفرینی در حد عملیات عمرانی در شهر تصور می‌شد. خوشبختانه اکنون کارشناسان و کارگزاران نسبت به مسئله بازآفرینی شهری آگاهی دارند.
ترجمه مفاهیم بازآفرینی شهری در فرهنگ ایرانی
این عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: ما در سرزمینی زندگی می‌کنیم با فرهنگی دیرپا که مبحث بازآفرینی شهری در فرهنگ خودمان به‌راحتی ترجمه می‌شود و برای ما بسیار مفید است. ما نمی‌توانیم تفکیک جدی قائل شویم میان طیفی که از روستا به شهر داریم. به ویژه امروزه شهرها دچار مفهوم بی‌معنایی شده‌اند. این طیف گسترده از روستا تا شهر باید به عنوان مجتمع‌های سیتی در نظر گرفته شود. تمام این‌ها بخشی از آنچه هستند که بر اثر خلاقیت بشری در طول تاریخ در عرصه سرزمین احداث شده‌اند و یک بنیاد معنایی در پس آن‌ها است. این‌ها جز میراث فرهنگی ما هستند.
وی ادامه داد: آیا کسی است که انکار کند که فلان روستا در تاریخ خود بیش از ۸۰۰ سال قدمت دارد یا فلان شهر تاریخش به دوره ساسانیان می‌رسد؟ این‌ها تمامی جز میراث فرهنگی ما هستند و این‌ها در قالب آثار تمدنی ظاهر شده‌اند. به‌ویژه در سرزمینی کهن که هویت تمدنی داشته است.
بازآفرینی شهری؛ جوهره‌ای برای تداوم هویت فرهنگی
اعتضادی افزود: فقط دو تمدن از بین تمدن‌های گذشته باقی‌مانده است؛ تمدن چین و تمدن ایران. چین در گوشه‌ای دورافتاده از دنیا بدون تعارضات مختلف، تداوم بالایی برای خود داشته است، اما ایران در چهارراه حوادث تاریخی قرار داشته است و این همه تعرض و تهاجم و جنگ و ستیز نتوانسته قوام تاریخی ما را خدشه‌دار کند. بنابراین نمی‌توانیم به این گنجینه چند هزار ساله بی‌تفاوت باشیم.
کیفیت شهر و حفاظت از آن در دوران معاصر
وی در ادامه اشاره کرد: شهرها همواره کیفیت دارند و این کیفیت پدیده‌ای است که در طول تاریخ در تمام دنیا مورد توجه بوده است. امروز این کیفیت باید حفظ شود و نمی‌توان اجازه داد که خدشه‌دار شود. این توجه جدید توجهی کیفی است، برخلاف دوران مدرن که در غرب به‌ویژه در بین دو جنگ جهانی، شهرها به نیاز به مسکن و خدمات عمومی پرداخته می‌شد. در دهه ۱۹۶۰ میلادی مباحث انسان‌شناسی مطرح شد که دیدگاه‌های فرهنگی و کیفی‌نگر در معماری و شهرسازی مطرح شد.
بازآفرینی شهری؛ تلاشی برای حفظ هویت و کیفیت
این معمار در ادامه با اشاره به ماهیت بازآفرینی شهری، گفت: بازآفرینی شهری در واقع یک بخش مهم از شهرسازی است و تمامی دست‌اندرکاران شهری باید نسبت به این موضوع آگاه باشند. مهم‌ترین هدف آن ارتقا کیفیت زندگی شهروندان و تداوم حیات پویا در شهر است. برخلاف دوره‌های مدرن، در حوزه شهرسازی باید به ماهیت و کیفیت شهر توجه کرد و اقدامات باید مبتنی بر ساختار و ماهیت آن شهر باشد.
لزوم توجه به خرد و بینش در طراحی شهرها
وی با انتقاد از تغییرات ناگهانی در شهرها و ساختمان‌های جدید گفت: متأسفانه زمانی که ایران مدرن شد، شهرها بدون هویت بومی طراحی شدند. این تغییرات به‌طور بنیادی ساختار اجتماعی و فرهنگی شهرها را تغییر داد. برای مثال در طرح‌های توسعه شهری در اصفهان در دوره صفویه، ابتدا به زندگی مردم و بافت‌های تاریخی توجه شد و ساختار جدید در کنار آن توسعه یافت. این نمونه ارزشمند در عدم مداخله در ساختار اجتماعی و بافت تاریخی باید در توسعه شهری امروز به‌کار گرفته شود.
ضرورت توجه به تاریخ و فرهنگ در مرمت بناهای تاریخی
اعتضادی همچنین به اهمیت بینش و خرد در شهرسازی اشاره کرد و افزود: ما به دانش روز نیاز داریم، اما این دانش باید مبتنی بر بینش عمیق و آگاهی از تاریخ و فرهنگ ایران باشد. اگر این بینش را نداشته باشیم، توسعه شهری بی‌فایده خواهد بود و حتی ممکن است مخرب باشد. دانش باید در خدمت خرد و بینش فرهنگی قرار گیرد.
وی با اشاره به مرمت و نوسازی بناهای تاریخی گفت: مرمت و نوسازی باید به‌گونه‌ای انجام شود که نه‌تنها گذشته را حفظ کنیم، بلکه در بازسازی و مرمت آن‌ها به ابعاد فرهنگی و تاریخی آن توجه داشته باشیم. از بین بردن بافت‌های تاریخی در جهان شرق و غرب منسوخ شده است، اما متأسفانه هنوز در ایران برخی از این دیدگاه‌ها وجود دارد و بافت‌های تاریخی را تخریب می‌کنند.
عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به نقش آموزش و فرهنگ‌سازی در حفاظت از میراث تاریخی گفت: وظیفه شهرداران و مسئولان دولتی تنها حفظ بناها نیست؛ بلکه جامعه نیز باید به بازآفرینی فرهنگی بپردازد. سیستم آموزشی و دانشگاهی ما در این زمینه ناقص است و دانشجویان ما با وجود استعدادهای فراوان، از تاریخ و میراث خود بی‌خبرند.
وی تاکید کرد: تا زمانی که به محتوای واقعی مرمت و حفاظت توجه نکنیم و هویت ملی خود را نشناسیم، اقدامات ما بی‌اثر خواهد بود. مرمت باید به ذات زنده بناها توجه کند و نه آنکه میراث فرهنگی را به اثری موزه‌ای و مرده تبدیل کند.
