کشف مانتیس جدید در ایران

همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: نام این بندپا به احترام و اعتبار مفهوم آزادی در بین همه انسان‌ها، «سینائلا آزادی» گذاشته شده است. کاشف این گونه محمدکل‌نگری پژوهشگر دکترای محیط زیست از دانشگاه کوردوبای اسپانیا، معتقد است هنوز جای کار بر روی حشرات در ایران بسیار زیاد است به شرطی که برای کشف و معرفی گونه‌های جدید درهای موزه‌های حشره‌شناسی به روی پژوهشگران باز شود. موقعیت جغرافیایی، عوارض زمین‌شناختی و ارتباط با آبهای آزاد باعث شده ایران تنوع بالاتری در زمینه بندپایان از کل قاره اروپا داشته باشد. او از حدود ۲دهه پیش به راسته‌ای از بندپایان به نام مانتیس‌ها (بندپایان شکارگر) علاقه‌مند شده و توانسته دو گونه از ۴۲ گونه مانتیس ایران را به جهانیان معرفی کند. گونه جدید آزادی، در ارتفاعات شازند اراک کشف شده است. مانتیس آزادی بدنی باریک و کشیده و استتاری فوق العاده دارد بطوری که درصورت احساس خطر تظاهر به مرگ می‌کند. این متخصص از ویژگی‌های منجصر به فرد این گونه می‌گوید.

موجودی مقدس از تیمره تا مصر باستان

مانتیس‌ها علاوه بر اینکه نقش مهمی در کنترل آفات، به‌ویژه آفاتی که در جنگل‌ها طغیان می‌کند، دارند، برای انسان نیز گونه‌ای مرموز و جالب به‌شمار می‌روند. نقش این گونه را می‌توانید در سنگ‌نگاره‌های تیمره خمین تا دیوارنگاره‌های مقابر مصر باستان نیز پیدا کنید. برخی از عوام به‌دلیل شکل ظاهری این گونه که سر بزرگی دارد و ریختی شبیه به انسان دارد، آنها را به فرازمینی‌ها نسبت می‌دهند. کیسه تخم این گونه پرورش داده و فروخته می‌شود تا افراد علاقه‌مند در خانه چرخه حیات این بندپایان را از زمانی که از تخم بیرون می‌آیند تا پورگی و پوست‌اندازی و … ببینند.

این گونه ویژگی‌های منحصر به‌فرد عجیبی دارد. این حشره بخش عمده عمر خود را از جایش تکان نمی‌خورد. می‌تواند ساعت‌ها یک‌جا بماند تا فرصت مناسبی برای شکار پیدا کند و در این بین شاید روزها غذا نخورد. به همین دلیل، معمولاً خود را به جایی می‌رساند که غذا به وفور در دسترس باشد، مثل کندوهای زنبورهای عسل.

قتل‌هایی در هاله‌ای از ابهام

برخی از گونه‌های مانتیس در دنیا، جنس ماده در هنگام زادآوری کله جنس نر را قطع کرده و می‌خورند. این مسئله هنوز ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده است. این رفتار همیشگی نیست و به‌طور مثال در یک گونه، در ۲۰ درصد موارد جفت‌گیری رخ می‌دهد.

مبارزه به سبک مانتیس‌ها

روزگاری در آسیای شرقی، حیوان خانگی کودکان مانتیس بود. آنها مانتیس‌ها را برای جنگیدن روبه‌روی هم قرار می‌دادند تا شاهد حرکات تهاجمی این گونه باشند. از شکل این حرکات، ورزش رزمی کنگ‌فو با سبک مانتیس که مبتنی بر سرعت و تمرکز بالاست، طراحی شده است.

لقمه بزرگ‌تر از دهان

بر اساس یک ضرب‌المثل چینی، مانتیس‌ها شاید نتوانند یک گاری را بکشند، اما آن‌قدر دلیر هستند که دست به این کار بزنند. از ویژگی‌های زیستی این حیوان خوردن هر غذایی کوچک‌تر از جثه‌شان است، اما حتماً حیوان‌های کمی بزرگ‌تر از خود را نیز امتحان می‌کنند. به همین دلیل در رژیم غذایی‌شان قورباغه، ماهی و مار کوچک نیز وجود دارد. آنها در فرآیند تکامل یاد گرفته‌اند محل تجمع شکار را در دانه‌خوری‌ها، کندوی عسل و … پیدا کنند. آنها حتی پرندگان شهدخوار را هم می‌توانند شکار کنند.

یک گلایه از موزه‌های حشره‌شناسی

بسیاری از گونه‌های مانتیس از ایران توسط حشره‌شناسان غربی گزارش و معرفی شده‌اند. به‌عنوان اولین ایرانی، یک گونه از ۴۲ گونه مانتیس موجود در کشور را در سال ۲۰۱۸ معرفی کردم. گونه مانتیس آزادی نیز دومین آن است. این گونه پس از تحقیق مشخص شد که در موزه ارمنستان هم وجود دارد و در نتیجه، پراکنش آن در ایران و ارمنستان ثبت شد. ممکن است این گونه در موزه‌های ایران نیز وجود داشته باشد، ولی متاسفانه درهای موزه حشره‌شناسی هایک میرزایانس که گنجینه بسیار خوبی از حشرات کشور دارد، به روی پژوهشگران باز نیست. روال کاری که در این موزه به کار گرفته شده برخلاف تمام موزه‌های دنیاست که به روی پژوهشگران باز هستند. مثلاً مسئول موزه مادرید به صرف محقق بودن، به من اجازه داد که نمونه‌های تایپ (نمونه اولیه کشف شده) که بسیار حساس است را بررسی کنم. امیدوارم این رویه تغییر کند.